Beroepsmuzikanten thuis door corona: een gesprek over stilte, omscholing en rouw

Het ongeloof overheerst nog steeds. Het leven van een kunstenaar is niet financieel stabiel, dat is geen nieuws, maar nooit hadden pianiste Micha van Weers (50) en bariton Robbert Muuse (48) verwacht dat hen dit zou overkomen. Dat twee volledige inkomstenbronnen wegvallen, dat hakt erin vertelt Micha. “We hebben de dubbele pech dat we allebei beroepsmusici zijn.”

De beslissing om volledig zelfstandig te gaan had vooral te maken met authenticiteit. “Om de vrijheid te willen hebben in alles waaraan ik mij commit,” vertelt Robbert. “Er waren soms maanden dat we het bijna niet rond kregen, maar dat hoort er bij. Dat is het risico van ons vak.” 

Nu hebben hun optredens en muzikale reizen over de wereld plaats moeten maken voor een ander leven. Wat ze altijd als een zegen hebben ervaren, is nu hun grote zorg geworden. Micha: “Je houdt in je achterhoofd rekening met het feit dat je een ongeluk kan krijgen of dat je iets lichamelijks overkomt, maar dat de kunst- en cultuursector totaal plat komt te liggen? Nee, dat was voor mij ondenkbaar.” 

Robbert was vlak voor de eerste lockdown in maart terug van een concertreis in Australië en Nieuw-Zeeland met het Nederlands Kamerkoor. Sindsdien is de agenda leeg. Micha: “We zien nog steeds afzeggingen binnenkomen van concerten voor volgend jaar”. Naar hun verwachting gaan theaterzalen en concertzalen pas als allerlaatste weer open. “Veiligheid is belangrijk en daar sta ik ook echt achter, maar de willekeur van het beleid is lastig te verteren”.

Micha en Robbert lopen naar binnen en gaan aan de grote keukentafel zitten. Achter hen, in het midden in de kamer, staat een gitzwart gelakte Steinway-vleugel. “Hier repeteer ik en geef ik ook pianoles”, vertelt Micha terwijl ze opzij kijkt. Om het echtpaar heen hangen tal van artistieke kunstwerken, schilderijen in felle kleuren en door de woonkamer heen zijn bijzondere objecten te vinden. Een klassieke muziekzender staat zachtjes aan en zorgt voor een ontspannen sfeer.

Dit is het huis van het artiestenduo dat elkaar heeft ontmoet aan het conservatorium in Maastricht, vervolgens voor het kunstenaarsbestaan naar Duitsland verhuisden – waar de klassieke muziek nog steeds hoog in het vaandel staat – en nu alweer 20 jaar in Ede woont.  

De vergelijking met Duitsland en het coronabeleid van het buurland wordt snel gemaakt. Zij zien dat daar meer aandacht is voor de gehele kunst- en cultuursector. “Vrienden van ons zijn ook musici en kregen direct 4.000 euro ondersteuning van de overheid. Dat gebeurt hier niet.” Ze denken zelf dat het vooral te maken heeft met de rijke culturele historie van het land. “Klassieke muziek is daar een sterker onderdeel van de cultuur dan hier.”

Het kunstenaarschap is door hun hele leven verweven. Door corona is dat gestopt. Dat zorgt voor een lastig “rouwproces”. Robbert deelt openhartig: “De strijd waar ik door corona in zit is lastig te beschrijven. Aan de ene kant voel ik dat we door moeten met het maken van muziek, maar tegelijk we kunnen niet door.” 

Opeens stopt Robbert met praten en doet zijn linkerhand in de lucht. Hij beweegt zijn hoofd naar links en kijkt Micha aan. Het gesprek valt stil, maar op de achtergrond blijft de klassieke radiozender rustig doorspelen. Zachtjes komen de geluidsgolven binnen. Robbert:“Dit is het meesterwerk Winterreise.”

Op de radio is het muziekstuk te horen van de Oostenrijkse componist Franz Schubert. Hij schreef Winterreise in 1827 in een periode waarin het artistieke leven ook tot stilstand kwam. In het stuk gaat de hoofdpersoon op reis nadat hij was afgewezen door zijn geliefde. Het sombere muziekstuk weerspiegelt de emotionele pijn, eenzaamheid en armoede die Schubert onderging. 

Micha buigt zich over de tafel: “De contrasten in Nederland zijn groot. Iedereen gaat door, maar wij, kunstenaars, staan stil. Eigenlijk leven wij nu ook in een bevroren tijd.”

Luister het muziekstuk Winterreisse zelf:

Via de herstel en steunregeling stelt de gemeente Ede 788.000 euro beschikbaar aan onder andere harmonieën, orkesten en amateur zang- en toneelverenigingen. Alleen culturele instellingen kunnen zich beroepen op de regeling. Zij kunnen tussen de 1.000 en 5.000 euro steun aanvragen, tenzij het verlies door corona aanzienlijk hoger is. 

Maar dat geldt niet voor Robbert en Micha. Want het geld komt niet bij zelfstandige kunstenaars terecht. Zij doen daarom sinds maart aanspraak op de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo). Deze regeling is voor zelfstandigen die grote hoeveelheden inkomen missen en dus onder het sociaal minimum inkomen vallen vanwege corona.

Omdat er nog steeds geen vermogenstoets gekoppeld is aan de aanvraag van de Tozo regeling, spreken Micha en Robbert hun zorgen uit over mogelijk misbruik hiervan. “Iedereen kan in principe dit geld aanvragen, we hopen dat het geld echt alleen gaat naar de mensen die het daadwerkelijk nodig hebben.” Ook landelijk wordt dit probleem herkend en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (NVG) heeft aangegeven hier toezicht op te houden. Toch blijft een vermogenstoets vanuit de overheid vooralsnog uit. 

Voor een echtpaar komt de maximale uitkering neer op 1512,90 in de maand. En dat heeft een impact op het gezin. “De kinderen gaan vragen stellen en dat doet best wel pijn. Je wil ze hiervoor beschermen en hen er zoveel mogelijk buiten houden.”Dankzij het sociale vangnet om hen heen houden ze het financieel nog uit. Maar ook dat is niet oneindig. Om enige zekerheid in te bouwen is Robbert een nieuwe opleiding gestart.

Hij is niet de enige. Naar schatting is  70% van de beroepsmuzikanten freelancer en zij besluiten zich massaal om te scholen. Robbert studeert voor Logopedist. “Meer mensen om ons heen beginnen ook met serieuze omscholing.” Logopedie ligt enigszins in het verlengde van zijn werk als zanger, omdat stemgebruik en adem erin terugkomt. “Het past precies in mijn straatje.” Maar een volledige vervanging van zijn zangcarrière wordt het niet. “Ik blijf concertzanger!”

Een omscholing betekent overigens niet gelijk dat problemen worden opgelost. De opleiding duurt minimaal nog drie-en-een-half jaar. Het rendement zal voorlopig op zich moeten laten wachten.

Dat er een groeiende behoefte is aan muziek en kunstbeleving merken Micha en Robbert steeds meer. “We krijgen continu vragen en verzoeken: ‘Kunnen jullie niet in tuinen privé bij ons komen spelen?’ Met de huidige maatregelen is dat niet mogelijk”. 

Op de vraag hoe ze de coronatijd ervaren komen ze tot de conclusie dat daar eigenlijk geen woorden voor zijn. Micha deelt: “Kunst is datgene wat je niet kan uitspreken, maar wat je wel voelt, ervaart en beleeft. Mensen snappen nu pas hoe belangrijk kunst is en hoe erg ze muziek missen als het er niet meer is ”

Dit onderzoeksdossier gaat over cultuur, kunst en corona. Wij praten graag met de lokale creatieve makers! Wat zijn jullie ervaringen? Schroom niet en stuur ons een mail via [email protected], dan nemen we contact met je op!