“Dit proces verdient geen schoonheidsprijs”

Ruim anderhalf jaar duurt het proces. Stukken schrijven en praten, vooral heel veel praten. Het resultaat: stapels papier en grote verslagenheid. Voorlopig pachten Herenboeren en Kreelse Koe gezamenlijk geen grond in landbouwenclave De Ginkel. En dat terwijl er al bijna een overeenkomst lag met de gemeente. Het Didam-arrest gooit roet in het eten. Harmen Harmsma, voorzitter van Herenboeren Ede: “We zijn erg teleurgesteld. De impact van dit besluit is groot. Voor ons betekent het dat we nog steeds niet met Herenboeren in Ede kunnen beginnen.” Voor Kreelse Koe is de impact nog groter. Mede-eigenaar Herman Pieter Prangsma junior: “Zonder deze grond en erf is het einde Kreelse Koe. Voor mij persoonlijk is dit een drama, dit betekent een totaal ander leven. Als je erf weg is, is je thuis weg.” 

In november 2020 vraagt de gemeente Ede de Stichting Herenboeren en Kreelse Koe gezamenlijk een inschrijving te doen voor 32 hectare landbouwgrond in De Ginkel. Herenboeren Ede zoekt al langer grond in de gemeente om het Herenboerenconcept op te starten: coöperatieve, duurzame, en natuurgedreven landbouw die de monden van lokale, deelnemende gezinnen voedt. “De landbouwgrond op de Ginkel is een mooie locatie die past bij dit concept”, zegt Harmen Harmsma. Voor Kreelse Koe is de inschrijving op de grond vanzelfsprekend. De familie Prangsma boert al 55 jaar op de Ginkelse landbouwenclave. In juni dit jaar stopte de gemeente met het uitgifteproces van deze grond vanwege het Didam-arrest.

Het Didam-arrest refereert aan een uitspraak van de Hoge Raad uit november 2021. Sinds dit arrest is duidelijk dat de overheid grond en vastgoed niet één-op-één, oftewel onderhands, mag verkopen of verhuren. Een gemeente moet grond dus openbaar aanbieden zodat iedere geïnteresseerde er gelijke kans op maakt. Het Didam-arrest komt dan ook voort uit Artikel 1 van de grondwet, die gelijke behandeling moet garanderen. Voor de landbouwgrond op De Ginkel concludeert de gemeente Ede dat deze openbaar aangeboden had moeten worden. Volgens Ede zijn er namelijk meerdere gegadigden.

Toch is de consequentie van het Didam-arrest niet zo eenduidig. Omdat het arrest nog redelijk jong is, is er nog weinig jurisprudentie. Dit betekent dat er weinig voorbeelden zijn van hoe het arrest in specifieke gevallen geldt. Voor een gemeente is het dus ook niet altijd duidelijk wat wel of juist niet mag bij bijvoorbeeld de verkoop van een gebouw.

In de praktijk ziet La Gro Geelkerken Advocaten dat gemeenten vaak gebruik maken van een uitzonderingsregel op basis van uniciteit. In dat geval hoeft de gemeente geen openbaar aanbiedingsproces te organiseren. Bij uniciteit plaatst de gemeente een aankondiging van één-op-één verhuur of verkoop online, met daarbij argumenten waarom deze partij de enige serieuze gegadigde is. Volgens de wet moet deze motivering objectief, redelijk en toetsbaar zijn.

Experts verschillen van mening over hoe serieus en verstrekkend het Didam-arrest is, vooral vanwege de uitzonderingsregel. Volgens La Gro Geelkerken voldoen de motiveringen voor uniciteit die gemeenten nu gebruiken vaak niet aan de wettelijke eisen. Maar emeritus hoogleraar gebiedsontwikkeling Friso de Zeeuw geeft aan in een interview aan Binnenlands Bestuur dat onderhandse aanbesteding al met redelijk eenvoudige motivering mogelijk blijft. Binnenlands Bestuur noemt het Didam-arrest dan ook een ‘stormpje in een glas water’.

De vraag is dus: wanneer is een motivering objectief, redelijk en toetsbaar genoeg? Moeten we daar zwaar aan tillen, of is een motivering als ‘wie het eerst komt, het eerst maalt’ voldoende? Ook zijn er nog andere onduidelijkheden: Geldt het Didam-arrest ook voor panden of gronden die in het verleden zijn aangeboden? En zo ja, hoe ver gaat dat dan terug? Er zijn kortom nog veel vragen over de precieze uitwerking van het arrest.

Gisteren, op 18 oktober, diende een kort geding. Prangsma junior legt zich namelijk niet bij het besluit van de gemeente neer. Tijdens de zitting gaf ook de rechter aan hoe complex het Didam-arrest, en ook deze zaak, is. In het kort geding noemt ze de zaak een ‘kip-ei-kwestie’. Vanuit de gemeente was het namelijk ook mogelijk geweest om de samenwerking met het oog op Didam niet direct stop te zetten en te focussen op een openbare inschrijving, maar juist de samenwerking door te zetten en vervolgens de ruimte te bieden aan andere partijen om bezwaar te maken. “Het is niet een eenvoudige kwestie. Er zitten heel veel haken en ogen aan [het Didam-arrest, red.], en zeker voor lopende procedures. We moeten met zijn allen nu gaan uitvinden hoe ver dat arrest reikt”, spreekt de rechter. De rechter neemt dan ook twee weken de tijd voor haar uitspraak.

Wel geeft de rechter nu al mee dat de gemeente Ede in het uitgifteproces met Herenboeren en Kreelse Koe “geen schoonheidsprijs” verdient. Dit omdat de gemeente de onderhandelingen met beide partijen startte en formaliseerde nadat het Didam-arrest werd uitgesproken. Prangsma junior is vooral opgelucht dat de zitting erop zit: “Ik ben enorm blij dat ik mijn zegje heb kunnen doen. Ik vind het fijn dat de rechter zegt dat ze zich hier goed over gaat buigen.”

De Ginkel is niet de enige plek in Ede waar het Didam-arrest een mogelijke rol speelt. Daarom opent Bureau Spotlight een onderzoeksdossier. Hoe waarborgt de gemeente Ede het gelijkwaardigheidsprincipe? Welke criteria handhaaft de gemeente voor onderhandse verkopen en verhuren? Wanneer geldt het Didam-arrest wel en wanneer niet? Dit zijn vragen die wij de komende maanden gaan beantwoorden. Heb je interesse in dit dossier? Meld je op onze site aan voor de nieuwsbrief en blijf op de hoogte!

Heb je zelf tips, of wil je (anoniem) met ons praten over dit onderwerp? Heb je bijvoorbeeld het idee dat jij geen gelijke kans hebt gehad bij de verkoop of verhuur van vastgoed door de gemeente? Stuur een mail naar: [email protected] of [email protected]. We komen graag met je in contact!