Het nieuws uit dit artikel in het kort:
- In 2015, 2019 en 2021 krijgt gemeente Ede signalen dat de bouw van een World Food Experience in de Mauritskazerne wellicht niet mogelijk is door de stikstofuitstoot van het project. De gemeente kiest ervoor om deze signalen niet serieus te onderzoeken.
- In 2022 daagt lokale milieupartij SME de gemeente voor de rechter vanwege de gebrekkige stikstofonderbouwing van het plan. SME krijgt gelijk; de rechter vernietigt het bestemmingsplan voor de World Food Experience.
- De kosten van het negeren van de stiktstofwaarschuwingen door de jaren heen komt uit op zo’n €5,9 miljoen. Dit zijn bijvoorbeeld kosten voor het ontwerpen van een Experience die niet haalbaar is, het betalen van stichting World Food Experience gedurende die jaren, en kosten voor de rechtszaak.
“Al jaren kaarten wij het stikstofprobleem aan bij de gemeente”, zegt Jeannet Hubbeling, voorzitter van de Stichting Milieuwerkgroepen Ede (SME). SME stapt in 2022 naar de rechter om de realisatie van de World Food Experience (WFE) tegen te houden. Ook in de aanloop naar de rechtszaak overlegt de stichting met de gemeente, vertelt Hubbeling. “We willen best meedenken met oplossingen, maar er is volgens ons geen enkele mogelijke oplossing om de extra milieueffecten van bezoekers van de World Food Experience op te vangen. Dit ging echt te ver”, stelt ze.
De rechter geeft SME gelijk: de natuurvergunning voor de WFE is niet in orde. De vergunning waar de gemeente zich op baseert geldt alleen voor woningbouw op het kazerneterrein en is niet voldoende voor de bouw van de Experience. Het realiseren van het project heeft door hoge stikstofuitstoot een negatief effect op de Veluwe.
De World Food Experience (WFE) is al vroeg in de planvorming een prestigieuze thema-attractie over voedsel, waarmee de Foodvalley als dé regio voor innovatie en verduurzaming van onze voedselketen op de kaart komt te staan. Provincie Gelderland zegt €17 miljoen aan subsidie toe en gemeente Ede zit voor €6 miljoen in het project.
Meerdere signalen
De rechtszaak en het oordeel van de rechter zouden voor de gemeente geen verrassing moeten zijn geweest. Al in 2015 stelt advocatenkantoor Dirkzwager in een rapport aan de gemeente dat het “misschien zinvol” is om in een vroeg stadium te bekijken wat de consequenties op het gebied van stikstof zijn. Dit advies is niet openbaar, maar lag ter inzage bij Bureau Spotlight nadat zij de gemeente verzocht WFE-documenten openbaar te maken.
In 2019 staat in het milieueffectrapport over het World Food Center en de Experience dat het door de toename aan stikstofuitstoot niet zeker is dat het plan door kan gaan. Voor die extra stikstofuitstoot in Natura 2000-gebied de Veluwe is een natuurvergunning nodig. Er is daarom een ‘aanvullende passende beoordeling’ nodig.
Eind 2019 kaarten in totaal tien personen of organisaties schriftelijk de stikstofonderbouwing voor het project aan, in een zogenoemde inspraaknota naar aanleiding van het plan voor de bouw van de Experience. “De huidige onduidelijkheid over de oplossing van het stikstofprobleem is ontoelaatbaar”, stelt één van hen. De Gelderse Natuur en Milieu Federatie schrijft: “Het is de vraag of er kan worden voldaan aan de Wet natuurbescherming, in het kader van stikstofdepositie.” Ook SME laat van zich horen in de nota. De gemeente reageert op de kritiek met het antwoord dat er nog gedetailleerde berekeningen gemaakt moeten worden.
In 2021 staat het onderwerp opnieuw op de agenda. Hoewel de gemeente erkent dat stikstof een uitdaging is vanwege de ligging van de WFE naast Natura 2000-gebied, stelt wethouder Meijer dat er geen nieuwe stikstofruimte nodig is om het plan te kunnen uitvoeren. Weer klinkt vanuit meerdere kanten kritiek. In zienswijzen op het bestemmingsplan uiten een Edese bewoner en SME hun zorgen over de stikstofuitstoot. SME kaart hierbij expliciet aan dat de vergunning niet geldig is. De gemeente “deelt de mening (…) niet.” Een paar maanden later spant SME de rechtszaak aan.
Gemeente Ede erkent in een reactie aan Bureau Spotlight tussen 2015 en 2022 geen extern juridisch advies te hebben ingewonnen om te controleren of de klachten in de inspraaknota en zienswijzen gegrond waren. Intern is wel overleg gepleegd over de stikstofkwestie. Een woordvoerder van de gemeente laat weten dat naar aanleiding van dit overleg werd geconcludeerd dat de bestaande natuurvergunning uit 2015 voldoende was. Afgelopen februari dienden DPE, VVD, D66 en GroenLinks een motie in met vragen over de kwaliteit van de juridische besluitvorming van de gemeente, onder andere vanwege het verliezen van de rechtszaak over de WFE.
Kostenplaatje
Of het project nog doorgaat is onzeker, maar zeker is dat de World Food Experience flinke vertraging heeft opgelopen. Waar in 2016 de doelstelling was om in 2018 de deuren van de WFE te openen, ligt de gewenste opening inmiddels in 2026. Tot nu toe is er €6,5 miljoen aan ‘historische kosten’ gemaakt; vanaf de start van het project tot aan de presentatie van het nieuwe plan afgelopen juni.
Het definitieve kostenplaatje van de vertraging berekenen is lastig, maar deze kosten zijn minstens gemaakt voor een World Food Experience die niet realiseerbaar bleek:
- €3,3 miljoen voor het ontwerpen van de oude versie van de World Food Experience, die niet mogelijk is vanwege stikstofuitstoot
- €300.000 voor het ontwerp van een nieuwe WFE
- €180.000 voor de ‘Inzet projectorganisatie/stichting’ van maart tot juni 2023 (drie maanden x €60.000 per maand). “Dit betreft de vaste kosten voor de projectorganisatie waaronder inhuur medewerkers, huisvestingskosten, bestuursleden, ICT, etc”, laat de PR-manager World Food Experience weten.
- De kosten voor de projectorganisatie/stichting, die zijn berekend op €60.000 per maand, vanaf de oprichting in 2020 tot de uitspraak van de rechter in 2022 bedragen €60.000 x 35 maanden = €2,1 miljoen.
- Gewerkte uren door ambtenaren en politici van gemeente Ede voor het World Food Center, kosten voor het opstellen van het bestemmingsplan inclusief de onderzoeken die erbij horen, het Sweco-onderzoek naar de stikstofdepositie en wellicht andere kostenposten die samenhangen met het WFE. Gemeente Ede kan niet aangeven om hoeveel geld dit gaat.
- Advocaatkosten voor de rechtszaak met SME over de natuurvergunning. Dit bedraagt circa €12.000.
- Proceskosten voor gemeente Ede, uit de rechtszaak met SME over de natuurvergunning: ruim €1900.
Dit komt uit op een totaal van minimaal €5,9 miljoen. Een groot deel hiervan is het oude ontwerp van de onhaalbare World Food Experience. Ook kost elke vertraging van het project €60.000 per maand, geld dat stichting WFE ontvangt.
En dan is het kostenplaatje voor de WFE nog niet af, want de personeelskosten van de stichting vanaf 1 juni 2023 tot aan de opening van de WFE in 2026 wordt berekend op ruim €2,5 miljoen. Het gehele project gaat uiteindelijk naar schatting €30,6 miljoen kosten tot aan de opening in 2026.
En… door?
Na het verliezen van de rechtszaak moest het WFE-plan terug naar de tekentafel. Afgelopen juni presenteert het college een nieuwe business case aan de gemeenteraad. De WFE in aangepaste vorm wordt een stuk kleiner, omdat de oorspronkelijk geplande uitbouw vanwege de stikstofregels niet mogelijk is. Maar, zo garandeert projectdirecteur WFE Marcel Goossens de gemeenteraad: het wordt nog steeds een winstgevende en mooie experience.
SME betwijfelt of de nieuwe plannen wel voldoen aan wet- en regelgeving, omdat de gemeente sinds de rechtszaak geen nieuwe natuurvergunning aanvroeg voor de World Food Experience. “De gemeente kijkt alleen maar naar het extra stuk gebouw dat gepland was in het oude plan. Maar dat is helemaal niet het kritiekpunt. Het kritiekpunt is de stikstofuitstoot die de bezoekers met zich meebrengen”, zegt Hubbeling, die hiermee doelt op de stikstofuitstoot die verkeer veroorzaakt. “Dus wat voor experience er ook komt, zodra je hele grote bezoekersaantallen wil aantrekken, voldoe je zonder natuurvergunning niet aan de uitspraak van de Raad van State.”
Dat de gemeente SME niet betrokken heeft bij de nieuwe plannen, vindt Hubbeling kwalijk. “Je kunt de kennis en kunde van burgers gebruiken om besluitvorming te verbeteren, of doen alsof je luistert en toch je eigen gang gaan. We hebben al lang geleden met opperste verbazing tegen gemeenteambtenaren gezegd: ‘Waarom vragen jullie geen natuurvergunning aan?’”, zegt ze.
Vraagtekens voor het vervolg
Het nieuwe plan voor de WFE ligt op dit moment bij de gemeenteraad. In de haalbaarheidstoets van het plan staat dat financieel gezien “de basisvoorwaarden voor een succesvolle exploitatie aanwezig zijn”. De raad moet besluiten of ze door wil met het WFE in aangepaste vorm. Die vraag ligt ook bij de provincie, maar daar is weinig enthousiasme meer over voor het project.
Op 31 augustus werd bekend dat de stikstofnormen nog verder omlaag moeten, omdat uit nieuw onderzoek blijkt dat de Nederlandse natuur op sommige plekken slechter tegen stikstof kan dan gedacht. Een groot deel van de Veluwe krijgt daarom in de komende jaren strengere stikstofeisen. Dat plaatst extra vraagtekens bij de uitvoerbaarheid van de WFE naast dit natuurgebied. SME geeft aan nogmaals naar de rechter te stappen in het geval dat uiteindelijk blijkt dat de gemeente de WFE wil realiseren zonder de juiste vergunningen.
De volledige reactie van gemeente Ede op de vraag of er tussen 2015 en 2022 (juridisch) advies is ingewonnen over de uitvoerbaarheid van het WFC-plan op het gebied van stikstof, is:
Er is geen extern juridisch advies ingewonnen. Er was sprake van een ontwikkeling die paste in de stikstofregelgeving die op het moment van vaststelling van het bestemmingsplan voor deelgebied A van het WFC (9 december 2021) gold. Op dat moment gold de zogenaamde bouwvrijstelling op het gebied van stikstof nog, en was de redenering dat de natuurvergunning uit 2015 kon worden ingezet voor de komst van de Experience. Uiteraard is hier intern overleg over geweest.
