Bureau Spotlight lichtte de verkiezingsprogramma’s door op deze drie onderdelen van de tegenmacht. We realiseren ons: verkiezingsprogramma’s zijn geduldig, papieren beloften die zelden worden waargemaakt. Maar wat erin staat zegt wel iets over de mate waarin partijen erover hebben nagedacht, of ze er echt een visie op hebben of niet. En we kunnen hen de komende vier jaar verantwoordelijk houden: doen ze ook echt iets met de ideeën waarmee ze de verkiezingen in gingen?
1. De gemeenteraad als tegenmacht
De meeste partijen zeggen niets over de gemeenteraad zelf, hoe het eigen functioneren zou kunnen worden verbeterd, zodat de raad effectiever wordt. Niets over de eigen kennisverbetering of opleiding, het beter controleren van het college en de wet- en regelgeving, over informatievoorziening en transparantie, de vergoedingen voor het raadswerk, de manier waarop de agenda wordt vastgesteld, hoe beter om te gaan met conflicten in de eigen gelederen, of hoe de ondersteuning zou kunnen worden verbeterd. En dat terwijl de kwaliteit van gemeenteraden over de hele linie in Nederland te wensen over laat.
D66 heeft als enige partij wél iets in petto, want de partij wil een jaarlijkse ‘Democratische APK’ waarin de raad en het college kritisch reflecteren op de stand van de democratie in onze gemeente. “Reflecteren in een democratie is erg belangrijk. Het vermogen om zelfkritisch te kunnen blijven maakt ons een sterke democratie,” aldus het partijprogramma. Welke keuringsinstantie deze APK gaat leveren is nog niet bekend.
D66 zet ook in op meer transparantie. Zo wil de partij dat elk belangrijk besluit wordt voorzien van een ‘lobbyparagraaf’, een duidelijk overzicht van alle organisaties/groepen waarmee is gesproken bij de totstandkoming van het betreffende besluit. Ook wil de partij de coalitieonderhandelingen openbaar maken, zodat voor iedereen transparant is welke keuzes worden gemaakt en waarom. En er moet een duidelijk proces komen voor vertrouwelijke stukken. Vertrouwelijkheid alleen bij hoge uitzondering en voor een beperkte termijn, waarna goed vindbare openbaarmaking moet volgen.
2. De plaatselijke journalistiek als tegenmacht
Plaatselijke journalistiek die in het algemeen belang de macht controleert en kritische vragen stelt? Slechts drie partijen geven er in hun programma wat aandacht aan. Mens en Milieu Ede schrijft: “We willen een gemeente die open en transparant communiceert en onderbouwde kritiek van maatschappelijke organisaties, journalistiek en burgers op het gemeentebeleid toejuicht.” De ChristenUnie vermeldt: “Onafhankelijke lokale en regionale media (zowel digitaal als op papier) zijn cruciaal voor de lokale nieuwsvoorziening en de lokale democratie. Ze informeren inwoners, houden bestuurders scherp en agenderen maatschappelijke kwesties.” Beide partijen vinden het dus belangrijk, maar (nog) niet belangrijk genoeg om het ook te budgetteren.
BurgerBelangen vindt dat “publicatie van gemeentelijke informatie in de lokale krant moet blijven bestaan,” zodat alle inwoners goed worden geïnformeerd. Dit is geen journalistiek maar informatie die van de afdeling communicatie van de gemeente komt. We lezen dat de partij ook “tevreden is met het aanbod van de Lokale Omroep Ede (XON)” en dat deze omroep op steun kan rekenen. Dat is leuk voor XON en jammer voor alle andere journalistieke media die blijkbaar niet in gelijke mate op steun kunnen rekenen. “Verder is er in Ede een club met enthousiaste vrijwillige columnisten, die inmiddels een vaste plek in Ede Stad hebben weten te bemachtigen. Wij waarderen hun bijdrages, ook al zijn we het niet altijd eens,” meldt BurgerBelangen. Forum voor Democratie ziet XON vooral als spreekbuis van de gemeente en wil dat de subsidie daarom stop wordt gezet.
3. Burgers als tegenmacht
Participizza! Hier hebben verschillende partijen uitgesproken ideeën over. Beleid heeft immers maatschappelijk draagvlak nodig, anders gaat het mis en komen Edenaren met hun hooivorken naar het gemeentehuis. Dus moet je burgers actief betrekken bij ideeën- en besluitvorming. Dé participatiepartijen van Ede zijn de ChristenUnie, het CDA en D66. Zij hebben hebben in hun verkiezingsprogramma’s de meest uitgebreide paragrafen.
De ChristenUnie wil actief werk maken van het ‘uitdaagrecht’ (‘right to challenge’). Dit is het recht om als bewoners de gemeente uit te dagen en aan te geven dat je, bijvoorbeeld als wijk of als dorp, taken slimmer, beter, goedkoper of anders kan organiseren. Ook wil de partij ‘burgerberaden’, clubjes waar je als burger ingeloot kunt worden om actief betrokken te worden bij participatietrajecten. Op de website https://g1000.nu wordt uitgelegd hoe dat precies werkt. Een belofte waar je de ChristenUnie direct na de verkiezingen aan mag houden is het ‘maatschappelijk akkoord’. Parallel aan de coalitieonderhandelingen kunnen maatschappelijke organisaties, verenigingen en dorpsraden een gezamenlijk maatschappelijk akkoord opstellen dat vervolgens wordt opgenomen in het bestuursakkoord.
Het CDA legt veel nadruk op de maatschappelijke rol van kerken. Kerken voeren namelijk al veel langer dan de gemeente ‘keukentafelgesprekken’. “Bij de ontwikkeling van beleid is het dan ook erg belangrijk de kennis van kerkelijk werkers over armoede, gezinsproblematiek, verslavingen en meer te betrekken,” aldus het CDA. Deze partij wil het ‘right to challenge’ ook invoeren. Met zoveel draagvlak in de raad kun je je afvragen waarom dit nog niet is gerealiseerd.
D66 wil het raadgevend referendum, dat de partij zelf landelijk de nek om heeft gedraaid, terug in de plaatselijke politiek. Ook moet er een ‘recht op rekest’ komen. Dit betekent dat burgers moeten kunnen meebeslissen over de agenda van de raad en dus zelf onderwerpen kunnen agenderen als daar voldoende mensen achter staan. Verder wil de partij allerlei raden instellen die de gemeente gevraagd en ongevraagd advies kunnen geven, al is niet duidelijk wie daar dan in moeten komen.
GemeenteBelangen, de PvdA, de VVD en de GBP willen meer ‘collectief particulier opdrachtgeverschap’ bij het realiseren van nieuwe woonomgevingen. GroenLinks en Mens en Milieu willen meer energiecoöperaties. Forum voor Democratie een gekozen burgemeester en “bindende referenda naar Zwitsers model.” De Democratische Partij Ede wil vooral een hoop algemeenheden zoals “inwoners laten meebeslissen met wat er in hun buurt en de gemeente gebeurt,” maar maakt dit op geen enkel punt concreet. Ook BvNL houdt het algemeen: “De menselijke maat moet terug.” Ja, wie wil dat niet.
De partij met de minste visie op tegenmacht is met afstand de PvdA, direct gevolgd door de SGP. Meer dan drie tot vijf zinnetjes in de partijprogramma’s zaten er niet in.
Op naar de stembus!
De afgelopen weken zijn in Ede Stad meerdere verkiezingsthema’s langs gekomen waarop de lijsttrekkers hun visies konden geven. Een leuke opzet, maar het risico van zo’n aanpak is dat iedereen in iets andere bewoordingen precies hetzelfde zegt en wil. “Meer betaalbare woningen voor alle inwoners” bijvoorbeeld. Het loont om op de voor jou belangrijkste punten ook de verkiezingsprogramma’s eens te checken. Zijn de wensen en ideeën concreet uitgewerkt?
Ik sluit af met een citaat van Pieter Omtzigt uit zijn Nieuwspoort-lezing over macht en tegenmacht: “Willen we met elkaar het vertrouwen in de rechtsstaat herstellen, dan moet openheid weer de norm worden. Macht moet tegenmacht ontmoeten, niet om het gevecht, maar om problemen onder ogen te zien en samen op te lossen. Alleen zo neem je betere besluiten.”
Veel wijsheid gewenst bij het stemmen!
Bureau Spotlight voert zelfstandig en voor mediapartners in de Foodvalley onderzoeksjournalistiek uit en doet dit samen met inwoners. Zo wordt de tegenmacht versterkt. Heb je een tip? Stuur een mail naar [email protected] en we nemen contact met je op.
