Een oudere dame parkeert haar rollator voor het hek van een speeltuin. Ze heeft de dagelijkse sleur in een verzorgingshuis in Ede voor even verlaten en staart naar de spelende kinderen. Dat doet ze iedere dag. Ze verzet haar gedachten en moet denken aan vroeger toen zij zelf kleine kinderen had. Toen zag ze hen elke dag, nu hooguit één keer per week.
Deze mevrouw zou zich volgens onderzoek van het ministerie van volksgezondheid uit 2016 eenzaam kunnen voelen. Ze behoort tot de leeftijdsgroep waarin mensen zich het meest eenzaam voelen: de 75-plussers. Ook woont ze in het centrum, één van de wijken in Ede waar mensen zich vaker eenzaam voelen dan in de rest van de ‘stad’.
Met dat gegeven is het opvallend dat in het centrum van Ede een groot bord hangt met de tekst: ‘Welkom in de gelukkigste stad van Nederland’. Die uitspraak is gebaseerd op een onderzoek uit 2017 van de Atlas voor Gemeenten. Daaruit bleek dat 89 procent van de Edenaren gelukkig is. Een jaar eerder was de conclusie van een onderzoek van het ministerie van volksgezondheid echter dat 40 procent van de inwoners zich eenzaam voelt. Een merkwaardig contrast, want iemand die zich eenzaam voelt, is niet gelukkig.
Hierboven is het eenzaamheidspercentage in kaart gebracht per wijk in Ede. De kaart is interactief.
Innerlijke rust
Wanneer ben je gelukkig? Wij spraken met gelukspsycholoog Josje Smeets. “Je bent gelukkig als je een soort innerlijke rust hebt. Mensen willen graag groeien en zichzelf ontwikkelen”, vertelt zij. “Je bent pas echt gelukkig als je je doelen hebt behaald en daarna rust ervaart.”
In het geval van de oude mevrouw kan het kijken naar spelende kinderen rust geven, waardoor zij zich gelukkig voelt. Naast rust is zingeving een andere belangrijke factor voor geluk. Veel Edenaren vinden dat in religie. Religieuze mensen zijn van nature gelukkiger, weet Smeets. Ze legt uit: “Het idee dat je richting en een doel hebt in je leven wekt de impressie dat het leven zin heeft.”
Dankbaar
Daan, een 72-jarige Edenaar, herkent zich daarin. Hij vertelt op het Marktplein: “Ik heb een goede verhouding met de Here God. Als je mag weten dat je niet voor jezelf leeft, maar voor Hem, dan sta je heel anders in het leven.” Tegelijkertijd merkt hij in zijn kerk dat er veel eenzame ouderen zijn. “Elk jaar ga ik op gezoek bij zo’n vijftig ouderen. Dan bied ik een luisterend oor en zijn zij mij dankbaar.”
Volgens de onderzoeken ziet het er zo uit: als Ede uit honderd inwoners zou bestaan, zouden 89 inwoners gelukkig zijn, terwijl tegelijk veertig van die honderd inwoners zich eenzaam voelen. Een mens kan zich niet eenzaam en gelukkig voelen op hetzelfde moment, zegt gelukspsycholoog Smeets. “Dat wordt geen eenzaamheid meer genoemd.”
Volgens Machielse, bijzonder hoogleraar ‘Empowerment van kwetsbare ouderen’ aan de Universiteit voor Humanistiek, komt eenzaamheid komt voor bij alle doelgroepen. “Maar er zijn wel risicofactoren die de kans op eenzaamheid vergroten”, licht ze toe. Enkele voorbeelden zijn leeftijd, opleidingsniveau of werkloosheid.
Troosten
Verzorgers in Ede komen dagelijks in aanraking met eenzaamheid bij hun cliënten. Dorien Munkaila is verpleegkundige bij De Gelderhorst in Ede, woon- en zorgcentrum voor oudere doven en slechthorenden. Ze weet goed wat die eenzaamheid met haar doet. “Eenzaamheid geeft mij soms een gevoel van machteloosheid. Je kunt als verzorger ook niet alles, ondanks dat je dat wel wilt.”
Ook verzorgend woonbegeleider Marjo Hamminga merkt eenzaamheid op bij de bewoners van De Herbergier in Ede. De bewoners kampen met geheugenproblematiek, zoals dementie. Hamminga: “Als bewoners bezoek van hun kinderen hebben gehad, zijn sommigen dat direct weer kwijt. Mensen voelen zich dan eenzaam en alleen. De ene persoon kun je dan troosten, met de ander ga je een beetje mee.”
Hamminga benadrukt dat eenzaamheid niet wil zeggen dat mensen altijd ongelukkig zijn. “Er zijn ook momenten dat ze gelukkig en blij zijn, dan hebben ze een glimlach of zie je de ogen twinkelen. Dat is heel fijn.” De bewoners van De Herbergier worden bijvoorbeeld blij van kleine kinderen, dieren en muziek van vroeger. Dat werkt vaak als remedie tegen eenzaamheid.
Onderzoeken
Om de verschillende onderzoeken te begrijpen, gaan we in gesprek met Roderik Ponds en Carolien van den Brink. Ponds is onderzoeker bij Atlas voor Gemeenten en Van den Brink was betrokken bij het onderzoek van het ministerie van volksgezondheid.
Ponds legt uit waarom Atlas voor Gemeenten ervoor koos om het geluksniveau te onderzoeken. “Wij doen al jaren onderzoek naar wat steden aantrekkelijk maakt om in te wonen. We vroegen ons af: is een aantrekkelijke stad ook een stad waar de mensen gelukkiger zijn?” Hij vertelt dat het onderzoek naar geluk ook gedaan werd uit persoonlijke interesse van de onderzoekers. “Wij zijn een onderzoeksbureau en leven van opdrachtgevers, maar eens per jaar maken wij de Atlas voor Gemeenten. Daar is geen opdrachtgever aan verbonden en het onderzoek doen we dan ook omdat we het echt een leuk onderwerp vinden.”
Bij het onderzoek is gekeken naar een aantal factoren: zijn de inwoners hoogopgeleid, hebben ze een baan, zijn ze religieus en hebben ze een relatie? Volgens Ponds wonen in Ede relatief veel gezinnen, zijn de mensen gezond en is een bovengemiddeld deel van de inwoners gelovig. Maar hij benadrukt dat als je naar Ede verhuist, je dan niet meteen gelukkig wordt. “Een groot gedeelte van het geluksniveau wordt niet bepaald door de plek waar je woont, maar komt eigenlijk vooral door de kenmerken die de inwoners zelf hebben. Je geluk is een optelsom van persoonlijke kenmerken en omgevingskenmerken en in Ede dragen vooral de persoonlijke kenmerken bij aan het hogere geluksniveau.”
Sociaal en emotioneel
Het ministerie van volksgezondheid doet om de vier jaar onderzoek naar eenzaamheid. Carolien van den Brink vertelt: “We meten eenzaamheid op twee niveaus: sociale en emotionele eenzaamheid. Sociale eenzaamheid staat voor de hoeveelheid vrienden en contacten die je hebt. Emotionele eenzaamheid staat voor de kwaliteit van de vriendschappen en de diepgang van de contacten.”
Het is belangrijk om eenzaamheid op de kaart te zetten, omdat eenzaamheid ook psychische en lichamelijke klachten met zich meebrengt. Zo kan eenzaamheid tot een depressie of suïcide leiden. Volgens Gerine Lodder, ontwikkelingspsycholoog aan Tilburg University waar zij dagelijks onderzoek doet naar eenzaamheid onder jongeren, hebben eenzame jongeren vaker overgewicht en slapen ze minder goed, wat leidt tot concentratieproblemen. Op langere termijn blijkt eenzaamheid even sterk samen te hangen met vroegtijdig overlijden als obesitas en het roken van zo’n vijftien sigaretten per dag. “Eenzaamheid kun je vergelijken met honger, het is een signaal dat je behoefte hebt aan contact”, aldus Lodder.
De verwachting is niet dat de eenzaamheid gaat dalen. Van den Brink: “Vanuit het ministerie van volksgezondheid is er een aanpak voor eenzaamheid onder het motto ‘Eén tegen eenzaamheid’. Er wordt sterk op gemeenten ingezet om eenzaamheid tegen te gaan. We hopen dat het leidt tot een stabilisatie.”
Ton tegen eenzaamheid
Ede-Centrum, Veldhuizen A en Ede-Zuid zijn de wijken in Ede waar eenzaamheid meer voorkomt dan gemiddeld. De gemeente Ede besteedt ook aandacht aan eenzaamheid. In de gemeente voelt veertig procent van de inwoners zich eenzaam. Dat klinkt veel, maar ligt nog wel iets onder het landelijk gemiddelde van 43 procent. Buurgemeenten van Ede scoren gevarieerd: in Barneveld voelt 39 procent zich eenzaam, in Arnhem 46 procent.
De gemeente Ede streeft sinds 2017 naar een afname van het gevoel van eenzaamheid. Voor 2019 is er binnen het budget maatschappelijke ondersteuning een bedrag van 100.000 euro beschikbaar om eenzaamheid in Ede aan te pakken. Ter vergelijking: in de gemeente Wageningen is 44 procent van de inwoners eenzaam en stelt de gemeente 22.500 euro ter beschikking om eenzaamheid tegen te gaan.
Volgens Paul van Daalen, woordvoerder van wethouder Willemien Vreugdenhil, wordt de helft van die ton besteed aan uitbreiding van het initiatief ‘Koffieluitjes’ en het binnenhalen van Stichting Met je Hart. Zij brengen ouderen uit dezelfde wijk of gemeente regelmatig met elkaar in contact. Het initiatief ‘Koffieluitjes’ in de Indische Buurt is één van de burger- en vrijwilligersinitiatieven in Ede waarbij ouderen samen een kopje koffie kunnen drinken. De gemeente wil met de subsidie deze initiatieven uitbreiden naar andere wijken.
Het overige geld gaat onder meer naar welzijnsorganisatie Malkander. Ook is een deel van de subsidie beschikbaar voor organisaties om zelf een project te bedenken om het relatief hoge eenzaamheidspercentage in Ede-Centrum tegen te gaan. Welzijnsorganisatie Malkander ontvangt al subsidie voor het uitvoeren van huisbezoeken bij senioren en voor het maken van een actieplan, waarbij gebruik wordt gemaakt van (bestaande) initiatieven.
Makkelijkste reclame
Net toen de voorganger van binnenstadsmanager Xander Haalboom twee jaar geleden op zoek was naar een nieuwe slogan voor Ede, kwam het ‘geluksonderzoek’ van Atlas voor Gemeenten uit. “Toen was het één plus één. ‘De gelukkigste stad’ is de makkelijkste reclame die er is. Er is toen gekozen om deze slogan op uitingen in de stad te plaatsen, zoals op een doek aan de Achterdoelen”, zegt Haalboom. Voorlopig blijft de uiting daar nog hangen.
Onderzoeker Ponds geeft aan dat er geen plan is voor een nieuw geluksonderzoek. “Ik zou het heel leuk vinden om dat nog een keer te doen, maar omdat je zoveel respondenten nodig hebt en je die data van verschillende jaren bij elkaar op moet tellen, kost het redelijk veel tijd en ik denk niet dat het resultaat heel veel zou veranderen.”
Of de uitingen die in Ede hangen effect hebben, kan Haalboom niet precies vertellen. “We denken wel dat het drukker in de binnenstad wordt vanwege deze titel, maar staven met feiten kan ik het niet.”
