Juridische strijd op vakantiepark De Goudsberg

Het is nog vroeg als Maaike Kroesbergen op 4 juni 2019 de voordeur achter zich dichttrekt en in de auto stapt richting werk. Zodra zij het vakantiepark wil verlaten, wordt ze door een toezichthouder naar de zijkant gemaand en verzocht om uit te stappen. Meerdere toezichthouders en politieagenten zijn aanwezig. “Wat heeft dit allemaal te betekenen?” vraagt Kroesbergen verbaasd. “Een verkeerscontrole”, krijgt ze te horen.

De toezichthouders ondervragen iedereen die op dat moment op het park verblijft, het park betreedt of verlaat: wat doe jij hier? Waar ga jij naartoe? Wat is je jaarinkomen? De meesten krijgen geen uitleg over de reden voor de controle. Anderen krijgen te horen dat het om een ‘algemene inspectie’ of ‘huisvesting van arbeidsmigranten’ gaat en dat het vooral ‘niets met permanente bewoning’ te maken heeft. Veel recreanten en bewoners voelen zich ‘geïntimideerd’ door de ‘vijandige’ en ‘bedreigende’ toon van veel toezichthouders.

Ariadne project

De grootschalige controle op De Goudsberg vindt plaats zodat overheidsinstellingen informatie over het park kunnen vergaren. Om criminaliteit en ondermijning op vakantieparken aan te pakken werken diverse Gelderse gemeenten, provincie Gelderland, politie en het Openbare Ministerie samen in het zogenoemde Ariadne project. De handhaving focust zich met name op permanente bewoning: “Dit is nodig om de lokale economie, toerisme en het recreatief landschap te beschermen”, zegt Arjan Stokreef, projectmanager van het Ariadne project.

De Goudsberg

Vakantiepark De Goudsberg ligt aan de rand van de Veluwe, net buiten het Gelderse Lunteren. Het park telt talloze hoge naald- en loofbomen waarin het wemelt van fluitende vogels en springende eekhoorns. Op het park is een camping met stacaravans en een trekkersveldje bij de Muur van Mussert, een bouwwerk waar voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog partijbijeenkomsten van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) werden gehouden. Ook is er een bungalowpark, waar handhaving met name plaatsvindt. In totaal zijn er 160 bungalows, met in de tuinen hier en daar een kinderzwembadje of een trampoline. Deze woningen hebben individuele eigenaren die WOZ-belasting betalen en waar het vuilnis wordt opgehaald. Hierdoor heeft het bungalowpark veel weg van een gewone woonwijk. Een aantal mensen woont hier permanent, sommigen al ruim twintig jaar, ook al is dat een overtreding van het bestemmingsplan.

Dwangsommen en bezwaarschriften

Gemeente Ede start naar aanleiding van de controledag 112 handhavingstrajecten tegen permanente bewoning op het bungalowpark en zestien op het campinggedeelte. Vermeende permanente bewoners ontvangen een ‘voornemens tot een dwangsom’. In deze brief verzoekt de gemeente bewoners om binnen zes of twaalf maanden te verhuizen, anders volgt een boete van €20.000. Tweeëntwintig mensen tekenen bezwaar aan tegen dit voornemen, maar dit biedt haast geen uitkomst.

Uit de bezwaarschriften blijkt dat een aantal bewoners die de oprichting op het park verblijven in de veronderstelling zijn dat bewoning gedoogd werd. “Voor 2019 werd sporadisch iemand op de korrel genomen. Die persoon ontving dan een dwangsom en vertrok. In al die jaren gaat het misschien om een handjevol gevallen”, herinnert een bestuurslid van de vereniging van eigenaren van de bungalows zich. “In de ruim 25 jaar dat het park bestaat, heb ik zo’n twee à drie keer een brief ontvangen met een toelichting over het beleid met betrekking tot het gebruik van het park.”

Bewoners ervaren sinds de controledag een grote omslag in het handhavingsbeleid. Dit beleid leidt in ieder geval tot elf rechtszaken. De meeste vonnissen zijn verloren door de gemeente. “In ieder individueel geval moet worden gekeken of het handhaven proportioneel is, maar in een aantal ‘Goudsberg’-zaken concludeert de rechter ‘dit gaat te ver’”, zegt Michiel van Emmerik, universitair hoofddocent staats- en bestuursrecht aan de Radboud Universiteit.

Gemeente verliest rechtszaken

Zo dagvaardt de gemeente een ouder echtpaar. Zij verblijven sinds 2002 regelmatig op het park, maar wonen een groot deel van het jaar in het buitenland. De gemeente is hiervan op de hoogte. In een brief uit 2003 bevestigt de gemeente aan het echtpaar dat zij op de juiste wijze gebruikmaakt van de recreatiewoning. Toch resulteert de dagvaarding in een strijd die anderhalf jaar duurt en waar de rechtbank van Gelderland het echtpaar uiteindelijk in haar gelijk stelt. Bureau Spotlight heeft de betrokkenen gesproken, maar zij willen vanwege het spanning niet met naam en toenaam in de krant.

Er valt ook een dagvaarding op de mat bij de bewoners van de dienstwoning op De Goudsberg. Een dergelijke woning vervult meestal een beheerders- of conciërgerol voor een vakantiepark. Hierbij is permanente bewoning wel toegestaan. In 2002 verleent de gemeente een omgevingsvergunning voor deze dienstwoning. Toch vecht de gemeente de bewoners aan, maar na een proces van ruim een jaar verliest Ede de zaak in de rechtbank Gelderland.

In een andere zaak heeft de gemeente onvoldoende kunnen bewijzen dat iemand diens hoofdverblijf inderdaad op het park heeft. De gemeente voert tussen half juni 2019 en begin 2020 vier controles uit. In alle gevallen wordt de vermeende bewoner niet in de woning aangetroffen. Toch wordt deze zaak tot aan de Hoge Raad toe aangevochten, maar na twee en een half jaar verliest de gemeente de zaak.

Ook concludeert de rechtbank Gelderland in weer een andere zaak dat de gemeente geen gebruik had mogen maken van haar handhavende bevoegdheden, omdat deze onevenredig uitvallen voor de bewoners. De bewoners zijn namelijk al op leeftijd, niet digitaal vaardig en al sinds 2009 woonachtig op het park. De bewoners hebben bovendien medische, psychische en financiële problemen.

Benny van der Vorm, universitair docent straf(proces)- en bestuursrecht aan Universiteit Utrecht, ziet dat naar aanleiding van het Toeslagenschandaal in bestuursrechtspraak meer aandacht voor evenredigheid en maatwerk is: “Dat betekent dat vaker dan voorheen het individuele belang zwaarder weegt dan het algemene belang. Dit inzicht is nog niet bij alle gemeenten ingedaald.”

Extra beschutting en camera’s

Omgevingsdienst De Vallei (ODDV) onderzoekt namens de gemeente naar vermeende bewoners. Toezichthouders vragen allerlei gegevens op, zoals waterverbruik en geregistreerde voertuigen. Ook bezoeken toezichthouders het park regelmatig: “Als ik een langzaam rijdende auto voorbij zie rijden met twee voorovergebogen mannen erin, dan weet ik hoe laat het is”, vertelt een vrouw. Deze observaties kunnen enkele keren per jaar tot een paar keer per week of zelfs meerdere keren per dag voor komen. Ook kunnen toezichthouders bij woningen van familieleden of werkadressen langsgaan. De bevindingen worden vervolgens vastgelegd in inspectierapporten. Deze bevatten bijvoorbeeld foto’s van kerstverlichting aan de gevel en vermelden dat de ‘televisie aan’ stond of dat een ‘kind aanwezig’ was.

Veel parkverblijvers voelen zich ongemakkelijk bij de observaties van de toezichthouders en plaatsen daarom spiegelfolie aan de ruiten, (extra) beschutting rondom hun perceel en/of camera’s om hun privacy te waarborgen. “Ik denk dat anderen zich maar moeilijk kunnen voorstellen hoe onvrij ik en mijn gezin ons voelen”, zegt Fred Kroesbergen. “Hoe het is als ambtenaren bij je naar binnen gluren en alles vastleggen met foto’s.”

Op vakantieparken is weinig zicht, volgens Stokreef. “Daardoor kan het al snel een toevluchtsoord voor criminelen worden”, zegt hij. Stokreef schetst het gangbare beeld dat over personen op vakantieparken bestaat: “Zodra je op een park komt te wonen, kunnen inwoners verder afglijden. Armoede maakt bewoners kwetsbaar en daardoor vatbaar voor criminaliteit.” Het vermoeden dat deze personen bewust ‘onder de radar’ blijven zouden de vele controles, observaties, achtervolgingen en het opleggen van dwangsommen zo hoog als een jaarinkomen rechtvaardigen.

“Het is overleven”

Ook de familie Kroesbergen ontvangt een dwangsom en moet een andere woning zoeken. Het vinden van een geschikte en betaalbare woning blijkt in de huidige markt een uitdaging. De tijd verstrijkt en de dwangsom wordt omgezet naar het verzegelen van de woning. “Het is bij mijn weten niet eerder voorgekomen dat een bewoonde vakantiewoning permanent door een bestuurlijke beslissing is gesloten, waardoor een gezin met kinderen thuisloos werd”, vertelt Rico Wanschers, voorzitter van Belangenvereniging Vrij Wonen (BVVW).

Tot twee dagen voorafgaand aan de sluiting gelooft Fred Kroesbergen niet dat het daadwerkelijk zal plaatsvinden. De avond voor de verzegeling bericht hun advocaat dat ze moeten ‘wegwezen’, omdat het toch echt gaat gebeuren. Halsoverkop pakken zij al hun spullen in: “Niet kijken en alles in de auto gooien”, herinnert Maaike Kroesbergen zich. In alle hectiek moeten ze op zoek naar een nieuw onderkomen. Uiteindelijk kan het gezin tijdelijk in een omgebouwde garage terecht.

Fred fantaseert wel eens om te vertrekken om nooit meer terug te komen: “Maar waar kunnen we heen? Uiteindelijk is deze strijd nodig voor onze vrijheid.” De Raad van State heeft onlangs besloten dat familie Kroesbergen tijdelijk terug mag naar de woning, maar de uiteindelijke beslissing of het gezin definitief terug mag keren moet nog worden genomen. “Het is overleven, we leven van dag tot dag”, besluit Maaike.

In een schriftelijke reactie laat gemeente Ede weten zich niet te herkennen in het beeld dat wordt geschetst over de rechtszaken en het optreden van de gemeente en de toezichthouders. “Het toezicht op de parken en de handhaving worden met uiterste zorgvuldigheid uitgevoerd, waarbij zowel de gemeente als de toezichthouders voortdurend streven naar het hanteren van de menselijke maat. Het is onvermijdelijk dat er zich soms situaties voordoen waarin gesprekken met bewoners niet mogelijk blijken te zijn, of wanneer we het oneens blijven over de inzet van handhavingsmaatregelen. In dergelijke gevallen is het uiteindelijk aan de rechter om daar een oordeel in te vellen.”