Donderdagochtend negen uur. De rechter opent de zitting in de rechtbank van Arnhem. Op de eerste rij van de publieke tribune zitten vijf buren van de nachtopvang aan de Stationsweg in Ede. Ze zien er gespannen uit, soms fluisteren ze zachtjes tegen elkaar. Aan een tafel voorin de zaal zit Arianne de Leeuw; zij vertegenwoordigt de buurt in deze zaak. Zelf woont ze naast de opvang en kent daarom de situatie van dichtbij.
Voor de buurtbewoners is het een belangrijke ochtend. Zij voeren al ruim een jaar gesprekken met de gemeente, waarin ze aangeven zich onveilig te voelen en hun twijfels uiten over de geschiktheid van de locatie. Nu eisen zij dat de nachtopvang aan de Stationsweg sluit.
Er heerst een gespannen sfeer in de rechtszaal. De buren zijn zichtbaar gefrustreerd; één van hen weigert de hand te schudden van de vier mensen die samen de gemeente Ede vertegenwoordigen. Beide partijen krijgen het woord. De rechter stelt vooral kritische vragen aan de gemeente: over de keuze voor de locatie aan de Stationsweg en of er wel de juiste procedures zijn gevolgd. Ze krijgt vooral korte antwoorden en twijfelende blikken terug.
De rechter is verbaasd over deze rechtszaak. Ede heeft maandelijks contact met buurtbewoners in een klankbordgroep. De rechter heeft de notulen van deze bijeenkomsten gelezen en merkt op dat de buurt constructief meewerkt. ,,Ik heb dit ook weleens anders gezien, waarom gaat het dan toch mis?” vraagt ze zich af.
De Leeuw legt uit dat het vertrouwen in de gemeente is beschadigd door gebrekkige communicatie en onvervulde beloftes. Buurtbewoners proberen bijvoorbeeld al een hele tijd antwoord te krijgen op de vraag waarom voor deze locatie gekozen is, maar zonder resultaat. De gemeente erkent dat de communicatie tekortschiet en hoopt hier met de aanstelling van een nieuwe voorzitter van de klankbordgroep verbetering in te brengen.
Ongeschikt
Centraal in de discussie over waarom nou eigenlijk voor de locatie aan de Stationsweg is gekozen staat een evaluatierapport. Dit rapport is afgelopen zomer in opdracht van de gemeente door een externe adviseur opgesteld. Eén conclusie hierin valt in het bijzonder op: de locatie aan de Stationsweg is ongeschikt voor een opvang die het hele jaar open is, vooral vanwege het gebrek aan buitenruimte.
,,Dit zijn flinke uitspraken,” zegt de rechter zichtbaar verbaasd. ,,Klopt het dat de gemeente het advies om een andere locatie te zoeken naast zich neerlegt?” De vertegenwoordigers van de gemeente reageren bevestigend. Ze benadrukken dat ze andere aanbevelingen uit het rapport wel hebben overgenomen, zoals het toevoegen van extra toiletten. Daarnaast geven ze aan na te denken over het creëren van meer buitenruimte door bankjes neer te zetten. De rechter reageert kritisch: ,,Dus het extra neerzetten van bankjes buiten zou een oplossing moeten zijn voor het tekort aan buitenruimte?”
Locatiekeuze
De rechter vraagt de gemeente tijdens de zitting om de keuze voor de Stationsweg als locatie verder toe te lichten. Volgens de gemeente zijn hiervoor drie redenen: het pand is eigendom van de gemeente, biedt voldoende ruimte en ligt centraal en gunstig nabij het centrum. Daarnaast stelt de gemeente dat het gebouw geschikter is dan de tent in Bennekom, dat twee jaar geleden als opvang fungeerde.
Na doorvragen van de rechter blijkt dat voor de gemeente het kunnen nemen van een snelle beslissing een doorslaggevende rol speelde. ,,We wilden vóór de winter een opvangplek realiseren om te voorkomen dat daklozen zonder onderdak zaten,” legt een van de ambtenaren uit. Voor de buurtbewoners voelt dit echter als een overhaaste beslissing, waarbij onvoldoende tijd was voor inspraak.
De rechter begrijpt dat het besluitproces voor de buurtbewoners als overhaast kan voelen en vraagt waarom de gemeente niet, zoals bij eerdere locaties, opnieuw heeft gekozen voor een tijdelijke vergunning. De gemeente antwoordt dat ze deze keer een permanente oplossing wilden en daarom direct voor een structurele vergunning zijn gegaan.
Zorgvuldig gehandeld
Hoewel de rechter duidelijk verbaasd is over de gang van zaken, gaat de rechtszaak er formeel over of de gemeente juridisch correct en volgens de wet heeft gehandeld. Het blijkt dat de rechter hier grote twijfels bij heeft.
Dat zit zo: om de nachtopvang aan de Stationsweg te realiseren, had de gemeente een omgevingsvergunning nodig. De gemeente gebruikte een wet om de vergunning snel – voor het openen van de winteropvang op 1 november – rond te krijgen: de Crisis- en herstelwet. Deze is eigenlijk bedoeld om projecten in langdurig leegstaande panden te versnellen.
Volgens De Leeuw, die de buren vertegenwoordigt, stond het pand echter pas enkele maanden leeg. De gemeente zelf zegt tijdens de zitting niet te weten hoe lang het pand leeg stond. De rechter is vervolgens duidelijk: als De Leeuw gelijk heeft, is de door de gemeente gebruikte wet niet van toepassing.
Als de rechter concludeert dat de omgevingsvergunning niet goed is verleend, kan ze eisen dat de gemeente deze vergunning intrekt. Dit zou betekenen dat de opvang moet sluiten.
Veel woorden, weinig duidelijkheid
Een belangrijk onderwerp tijdens de zitting is het beheerplan, waarin staat hoe de overlast voor de buurt moet worden beperkt. De buurtbewoners zijn echter niet tevreden. ,,Er wordt veel beloofd, maar in de praktijk krijgen we geen gehoor”, zegt De Leeuw. Ze verwijst naar loze beloften van de gemeente, de politie en het Leger des Heils, die volgens haar nauwelijks optreden bij overlast.
Het college probeert uit te leggen hoe het beheerplan werkt en benadrukt dat elke situatie uniek is en soms om maatwerk vraagt. Maar de rechter onderbreekt hen: ,,Ik hoor heel veel woorden, maar ik snap niet wat u zegt,” zegt ze scherp. De Leeuw noemt het antwoord van de gemeente “onbegrijpelijk” en wijst erop dat eerdere evaluaties van opvanglocaties precies dezelfde problemen aanstippen. ,,Het is zorgwekkend dat deze lessen niet zijn meegenomen”, stelt ze.
De gemeente verdedigt zich door te zeggen dat ze wel degelijk punten uit eerdere evaluaties hebben verwerkt in het beheerplan en in de keuze voor de locatie.
De zitting eindigt na vijftig minuten, maar een uitspraak laat nog zes weken op zich wachten. Voor de buurtbewoners blijft de spanning voelbaar. ,,Hoe je het ook wendt of keert, er komen hier geen echte winnaars uit”, zegt een van hen terwijl ze de zaal verlaten.
Bureau Spotlight publiceerde eerder een reconstructie, gebaseerd op WOO-documenten, persvragen en interne stukken van omwonenden van de opvang. In dat artikel wordt uitgebreid ingegaan op de zoektocht van de gemeente naar deze locatie en de redenen waarom de buurtbewoners een rechtszaak zijn gestart. Het artikel is hier te lezen.
Deze publicatie is mede tot stand gekomen met een financiële bijdrage van het Mediafonds Ede.
