Wil je het hele artikel lezen?

Word Supporter van Spotlight door gratis lid te worden van de nieuwsbrief en lees alle artikelen helemaal gratis!

Bewering: “In de basis betreft het een artikel over een afgewezen aanvraag voor een uitkering.”

Deze bewering zorgt ervoor dat de volledige discussie in de reactie op dit artikel over de bijstandsaanvraag gaat. Dit is niet correct. Wij hebben in het artikel over Fatima en haar familie laten zien dat de bijstandsaanvraag van Fatima en LSI-onderzoeken naar haar familieleden door elkaar heen lopen. De bedoeling is om aan te tonen hoe ‘verwonderadressen’ – adressen die worden onderzocht in LSI –  geselecteerd worden en hoe willekeurig dit gebeurt. Voor betrokkenen is het onduidelijk waarom er handhavers voor de deur staan. De situatie van de beschreven familie, en ook de e-mail, is hiervan een duidelijk voorbeeld. Vanwege de complexiteit hebben wij de e-mail geannoteerd.  

Geannoteerde e-mail

Ook lieten we met de artikelen zien wat de impact van huisbezoeken is, en welke uitwerking het kan hebben als een gemeente strikt vasthoudt aan wet- en regelgeving in plaats van kijkt naar de situatie van betrokkenen. Wij hebben het maken van de artikelen niet licht genomen, en zorgvuldig gewerkt. De Toeslagenaffaire heeft laten zien dat het belangrijk is dat journalisten verhalen vertellen vanuit het perspectief van mensen die te maken krijgen met bestrijding van fraude door de overheid, ook al ligt er een uitspraak van de rechter. 

Gezien de insteek van het artikel, namelijk dat er na een bijstandsaanvraag fraudemeldingen uitgaan over meerdere familieleden die worden onderzocht in de samenwerking LSI, is de uitkomst van de bijstandszaak in principe irrelevant. We hadden het artikel ook geschreven als Fatima wel gelijk had gekregen van de rechter, omdat de ‘interne fraudemelding’ in haar zaak (de hierboven weergegeven e-mail) de verwijzingen bevat naar de LSI-onderzoeken. 

Bewering: “uit de feiten en omstandigheden blijkt dat de gemeente heel andere dingen bedoelde dan racisme.”

Hier verwijst de burgemeester naar de rechtszaak (hoger beroep), waarin de rechter zegt dat Fatima en haar advocaat niet aannemelijk hebben kunnen maken dat er sprake was van vooringenomenheid door de gemeente. Het is uit het vonnis echter niet op te maken of de rechter de zinsnede in de e-mail heeft beoordeeld. In het oordeel gaat de rechter met betrekking tot de e-mail namelijk alleen in op genoemde reden voor een onderzoek naar Fatima’s adres, maar de zinsnede in de e-mail verwijst naar LSI-onderzoek op het adres van haar tweelingzus. De rechtszaak gaat niet over LSI. 

De uitspraak in de email heeft Fatima, haar familie en andere betrokkenen wel degelijk het gevoel gegeven dat er sprake was van discriminatie. Dit is wat wij beschrijven in het artikel. Dit gevoel is niet weggenomen omdat bij de betrokkene en haar advocate ook tijdens de rechtszaak of uit het opvragen van het dossier van Fatima niet duidelijk geworden is wat de gemeente anders zou hebben bedoeld met de uitspraak “zie daar namen waarvan ik denk…”. 

Voor publicatie hebben wij de gemeente laten weten dat wij de zinsnede uit de e-mail benoemen in het artikel, met de vraag of de gemeente hierop nog wilde reageren. In de reactie verwees de gemeente naar de uitspraak van de rechter, zonder aanvullende uitleg. In de verklaring van afgelopen donderdag zegt burgemeester Kats echter: “Een verklaring voor die zin kan namelijk net zo goed zijn bekende namen van een familie, bekende namen in het kader van andere diensten die de gemeente levert.” Deze verklaring is ons eerder niet gegeven, is niet bekend bij de betrokkenen en blijkt ook niet uit de uitspraak van de rechters. De burgemeester maakt met deze uitspraak de familie, zonder aanvullende onderbouwing te geven, nogmaals verdacht. 

Bewering: De rechter heeft de hele e-mail en de reactie daarop gewogen.

De rechter heeft de mail zeker niet gewogen in het kader van de selectie van de adressen voor het LSI-project, en dat is waar wij in het artikel over schrijven. In de afgelopen maand heeft Bureau Spotlight via de advocaat tot twee keer toe gevraagd inzage te krijgen in de reactie op de e-mail waarin de betreffende zinsnede staat. Dit verzoek is door de gemeente beide keren genegeerd. In het dossier van Fatima zit deze reactie niet, en ook bij de advocaat is hij niet bekend. Het is dan ook onwaarschijnlijk dat de rechter deze reactie, zoals de burgemeester stelt, wel gezien heeft. 

In de verklaring stelt burgemeester Kats dat Bureau Spotlight en de Rijnpost niet benoemen dat de bijstandszaak tot aan de hoge rechter door de gemeente is gewonnen en suggereert hij dat er geen goede wederhoor is toegepast.

Dit is onjuist. In het artikel verwijzen wij drie keer naar ‘de rechter’ of ‘rechtszaak’. Letterlijk staat er bijvoorbeeld het volgende: “Luijendijk [de advocaat, red.] vecht de beslissing om de bijstandsaanvraag af te wijzen aan, maar verliest zowel de rechtszaak als het hoger beroep.” In het artikel staat ook het verweer van de gemeente genoemd, namelijk dat zij zich beroept op het oordeel van de rechter. Zowel wij als de advocaat van Fatima hebben de gemeente gevraagd waarom er besloten is te handhaven in deze zaak, in plaats van te kijken naar omstandigheden van Fatima. Hierop verwees de gemeente naar de rechter en het volgen van de procedures en regelgeving.

Voorafgaand aan de publicaties hebben wij uitgebreid wederhoor gevraagd van de gemeente, waarin wij ook de strekking van de publicaties hebben weergegeven. Deze maken wij integraal openbaar. 

Wederhoor gemeente Veenendaal n.a.v. LSI publicaties Bureau Spotlight .docx

Bewering: De afgewezen aanvraag voor een uitkering komt niet voort uit onderzoeken in het kader van LSI.

De bewering dat de aanvraag van Fatima is afgewezen door een LSI-onderzoek staat niet in het artikel. Er staat dat haar aanvraag onmiddellijk voorafgaat aan de selectie van meerdere adressen van de familie voor LSI-onderzoeken. Dit blijkt ook uit de vrijgegeven e-mail. 

Bewering: Er zijn door Veenendaal in het project LSI geen algoritmen gebruikt.

Bureau Spotlight heeft de LSI-werkwijze geen algoritme genoemd. Het klopt dat de gemeente Veenendaal zelf geen algoritme gebruikt heeft in het project. De Belastingdienst deed dit echter wel: hetzelfde algoritme dat een rol speelde in de Toeslagenaffaire is binnen het project ook gebruikt om adressen voor controle te selecteren. De werkwijze van de LSI is het samenbrengen van signalen, indicatoren of risicoprofielen, van verschillende overheden zoals de gemeente en uitkeringsinstanties, om daaruit een selectie van adressen te maken. 

Bewering: De werkwijze van het project LSI is getoetst door alle rechterlijke instanties.

Dit is onjuist.

De burgemeester zegt hierover: “[…] dat er een onderzoek is gedaan om te checken of wat geregistreerd staat in onze systemen, de basisregistratie personen, et cetera, ook feitelijk zo is. Daarvoor was dat project LSI ook bedoeld. […] Ook deze werkwijze is getoetst door alle rechterlijke instanties. Zij waren unaniem van oordeel dat deze werkwijze valide was.”

De huidige werkwijze van het LSI is nooit getoetst door een rechter. Er is bij ons één uitspraak bekend van een LSI-zaak waarbij ook de werkwijze aan bod komt. Deze is van de hoge rechter over een zaak in Eindhoven en werd verloren door de gemeente. De rechter oordeelde dat het uitgevoerde huisbezoek onrechtmatig was, omdat niet kon worden beoordeeld of het gebruik van de risicoprofielen in strijd is met rechtspraak. Uit de uitspraak: “Het college heeft bij zijn onderzoek gebruik gemaakt van een risicoprofiel maar niet duidelijk en controleerbaar gemaakt waarom het adres van appellant als verwonderadres is aangemerkt. Het is niet te beoordelen of het college met toepassing van de risicoprofielen heeft gehandeld in overeenstemming met de rechtspraak van de Raad […].” De volledige uitspraak is hier te lezen. 

Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft eerder in een reactie aan Follow the Money laten weten dat de Autoriteit Persoonsgegevens in de afgelopen tien jaar niet naar de LSI-werkwijze heeft gekeken.

Bewering: De Belastingdienst heeft zich niet teruggetrokken uit de LSI en heeft tot het eind meegedaan in het project.

Hier is sprake van een woordspelletje. De Belastingdienst doet sinds midden 2021 niet meer mee aan nieuwe LSI-projecten. Dit omdat de functionaris gegevensbescherming grote twijfels heeft bij de rechtmatigheid van deze projecten. Dit is tot op heden onveranderd. De Belastingdienst heeft zich inderdaad niet formeel teruggetrokken uit het convenant dat het samenwerkingsverband regelt. De implicaties zijn echter hetzelfde.

Wij hebben de Belastingdienst voorafgaand aan de publicatie de bevindingen uit ons onderzoek gestuurd waarbij de volledige (eerdere) versie van het artikel over de e-mail van de functionaris gegevensbescherming is gedeeld. De reactie van de Belastingdienst hierop luidde: “Op uw berichtgeving dat er een interne mail van de FG van het ministerie van Financiën bestaat met de door u beschreven strekking, is geen aanvullende reactie van de Belastingdienst nodig.” De Belastingdienst zelf heeft ons niet gewezen op het woordgebruik ‘teruggetrokken uit de LSI’. De burgemeester geeft hier dan ook een andere interpretatie dan de door onze bedoelde betekenis, om hierbij vervolgens te vermelden dat onze berichtgeving onjuist is.

Ook het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid schreef hierover op 26 januari 2023 in een brief aan de Tweede Kamer: “Zodra de DPIA van de LSI-samenwerking is opgeleverd zal deze aan de Kamer worden toegestuurd. In afwachting van deze aanpassing nemen Toeslagen en de Belastingdienst sinds juli 2021 niet deel aan de nieuwe projecten binnen de LSI- samenwerking omdat de Functionaris Gegevensbescherming van het ministerie van Financiën in aanvulling op een verantwoording per project een gegevensverantwoording voor het geheel van LSI nodig acht.”

Omdat de burgemeester zich in zijn verklaring beroept op informatie afkomstig van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), hebben we ook met hen contact gezocht. Telefonisch heeft de woordvoerder op vrijdag aangegeven dat hij inderdaad dacht dat de Belastingdienst met LSI is “gestopt”. Vandaag heeft de VNG per mail bevestigd wat hierboven staat, namelijk dat formeel de Belastingdienst nog onderdeel is van LSI, maar sinds midden 2021 niet meer deelneemt aan nieuwe projecten.

Dat de Belastingdienst tot het einde mee heeft gedaan met het Veenendaalse project ligt voor de hand omdat de beslissing van de Belastingdienst gold voor nieuwe LSI-projecten. Wij schrijven hierover niets in het artikel en het is de burgemeester zelf die suggereert dat wij beweren dat de Belastingdienst zich zou hebben teruggetrokken uit het Veenendaalse LSI-project.

Bewering: “De onterechte conclusie die de krant trekt is op basis van een enkele mening van een FG [functionaris gegevensbescherming, red.].”

Dit is onjuist. Zie ook de reactie op de bewering dat de Belastingdienst zich niet zou hebben teruggetrokken. Hierop aanvullend willen wij erop wijzen dat, zoals Follow the Money schreef in het artikel gepubliceerd op 8 augustus 2023, er meerdere interne adviezen zijn geweest van overheden waarin de rechtmatigheid van de LSI-aanpak wordt betwijfeld. Tot slot merken wij op dat het oordeel van de FG door de burgemeester ‘een enkele mening’ genoemd wordt. Een Functionaris Gegevensbescherming is een onafhankelijke interne toezichthouder van de overheid en controleert of wat de overheid doet rechtmatig is. Het advies van een FG is dan ook zwaarwegend.

Veens fraudeproject gaat te ver volgens de Belastingdienst

Veenendaals project waarin bewoners onverwachte huisbezoeken krijgen is aanleiding voor de Belastingdienst om met landelijke samenwerking te stoppen.

In het verdachtenbankje door een bijstandsaanvraag

Hoe één familie, door vijf huisbezoeken, het vertrouwen in de gemeente Veenendaal verloor.

Templates Bureau Spotlight (Facebook Cover)

Veenendaals fraudeproject om “bij mensen achter de voordeur te komen”

Onverwachts een handhaver op de stoep voor een huisbezoek. Het overkomt de bewoners van 117 adressen in Veenendaal.

Toeslagenalgoritme van de Belastingdienst

‘Dit is een enorme inbreuk op iemands privéleven’

Verdacht. De inwoners van maar liefst 183 adressen in Veenendaal waren het. Bijvoorbeeld omdat ze veel water gebruiken.

In onze artikelen kunnen we lang niet alles vertellen. Persoonlijke ervaringen, extra achtergrondinformatie, onze keuzes en frustraties. In onze nieuwsbrief is daar wél ruimte voor! Regelmatig vragen we daarin ook om jouw hulp. Want wie weet er beter wat er in de regio speelt dan de inwoners zelf? Meld je aan voor de nieuwsbrief!