De Provincie Gelderland staat voor een enorme opgave. De Veluwe verkeert in een slechte staat, vertelt de woordvoerder voor Gedeputeerde Peter Drenth van de Provincie Gelderland. “De natuur kan daardoor niks hebben. Neem bijvoorbeeld de droogte dit jaar. Veel planten en bomen gaan nu sneller dood omdat ze geen weerstand hebben. We willen heel graag maatregelen uitvoeren waardoor de natuur kan herstellen. Maar dat heeft geen zin als we de uitstoot van stikstof niet wat omlaag brengen.”
Het probleem is op De Veluwe heel groot, vooral omdat er natuur in het gebied ligt die al snel te lijden heeft onder stikstof. Edo Gies, onderzoeker aan de Wageningen Universiteit legt uit: “Op de Veluwe ligt gewoon natuur die heel gevoelig is voor stikstof, zoals stuifzanden en heides.” Omdat sommige soorten natuur beter tegen stikstof kan dan andere natuur, is voor elk gebied een waarde vastgesteld. Deze waarde geeft aan hoeveel stikstof er op het gebied mag neerkomen. “Omdat de stuifzanden en heides zo stikstofgevoelig zijn, is de waarde aan stikstof die daarop mag neerkomen heel laag.”
De Veluwe beslaat wel 42% van de stikstofgevoelige natuur in Nederland. En op dit moment komt er op meer dan 90% van dit gebied veel te veel stikstof neer. In het persbericht van de Provincie benadrukt Gedeputeerde Peter Drenth dan ook de cruciale rol van de Veluwe: “Het vraagstuk is hier groot. Als je het in Gelderland oplost, dan los je het vraagstuk voor een groot deel ook in Nederland op”.
Doelen voor 2030
Begin volgende maand komt Minister van der Wal met een brief waarin de doelen per provincie voor 2030 zijn vastgesteld. Provincies worden geacht midden 2023 een plan te hebben ingediend bij het Rijk om deze doelen te bereiken. Als het Rijk het plan goedkeurt komen er middelen vrij voor de Provincie. Tegen die tijd is er nog zeven jaar om de doelen te behalen.
“Dat is tijd zat”, volgens Rudi Buis, woordvoerder voor Minister van der Wal. “Dit is een taak waar rijk en provincies samen de schouders onder moeten zetten.” De Provincie Gelderland wacht op het Rijk. “Vorig jaar hadden wij onze uitvoeringsagenda al klaarliggen. Om dit uit te voeren zijn we afhankelijk van de middelen van het Rijk. Wij hebben haast.” Ook Paul van Daalen, woordvoerder voor Wethouder Van der Schans van de gemeente Ede, ziet dat het langzaam gaat: “We zitten nu al vrij lang in een fase waarin er weinig tot geen concrete maatregelen genomen zijn door Rijksoverheid. Iedereen weet dat er wat moet gebeuren, daar zijn we ons ook als gemeente op aan het voorbereiden.”
Onteigening
Eén van de mogelijke stikstofreducerende maatregelen die voor veel ophef heeft gezorgd dit jaar is de gedwongen opkoop van boerenbedrijven. Vroeg in 2022 gaf Minister van der Wal aan deze maatregel niet uit te sluiten. En in de ‘stikstofbrief’ die de Minister begin april uitbracht lag onteigening als optie ook nog steeds op tafel. Buis wil de ophef hierover graag nuanceren: “Iedereen heeft het over de gedwongen uitkoop van boeren. Maar dit is slechts één van de mogelijke opties die we bespreken.”
“Wij geloven dat het mogelijk is het stikstofprobleem in Gelderland aan te pakken zonder de gedwongen uitkoop van boeren”, zegt de woordvoerder van de Provincie Gelderland. “Niet alleen is het een heel onvriendelijke maatregel. Het is ook een maatregel die juist veel tijd gaat kosten. Bij gedwongen uitkoop komen juridische procedures kijken die vaak jaren duren.”
Wat de Provincie Gelderland betreft is het opkopen van boerenbedrijven vooral een maatregel die werkt voor de eerste nood, om ‘vergunningsruimte’ te creëren. Die is noodzakelijk voor bijvoorbeeld de uitbreiding van andere veehouderijen of voor woningbouw. Activiteiten waarbij stikstof vrijkomt kunnen namelijk alleen een vergunning krijgen als de stikstofuitstoot als geheel eerst omlaag is gebracht in het gebied. Van Daalen van de Gemeente Ede vindt het dan ook logisch om het opkoopbeleid te richten op grote belasters: “Je wilt natuurlijk het liefst dat als een boerderij stopt dit gericht gebeurt, en dat dit het meest effect heeft op de staat van de natuur.”
Strategie
In 2021 onderzocht Gies van de Wageningen Universiteit in opdracht van de Provincie welke strategie het beste is om boerderijen op te kopen. Hieruit bleek dat bij het gericht opkopen van boerenbedrijven, de hoeveelheid stikstof die op de Veluwe neerkomt zeker vier tot vijf keer verder omlaag kan worden gebracht dan bij een ‘meer vrijblijvende opkoopstrategie’. Gies vindt het lastig om in te schatten of vrijwillige opkoop voldoende zal zijn om de stikstofdoelen te halen: “Bij vrijwillige opkoop heb je het risico dat vooral boerenbedrijven zich aanmelden die nu al geen uitbreidingsmogelijkheden meer zien. Of kleine familiebedrijven zonder opvolging. Maar dit zijn niet per definitie de grote belasters.”
De Provincie Gelderland geeft aan het onderzoek van de Wageningen Universiteit ter harte te nemen. “Mede op dit onderzoek is de regeling voor de vrijwillige opkoop van kalverhouderijen gebaseerd. Deze regeling had een drempelwaarde voor stikstofuitstoot, en die ondergrens was vrij hoog. Zo zorgden we ervoor dat de opkoop van deze bedrijven ook een impact hadden op de verbetering van de natuur. Je kunt elke euro maar één keer uitgeven, dan kan je maar beter zorgen dat je dat goed doet.”
De kalverregeling geeft aan hoe belangrijk de middelen van het Rijk zijn. In totaal hadden 114 bedrijven zich aangemeld, waarvan er 26 voldeden aan de voorwaarden. Daarmee was de pot geld die de Provincie Gelderland hiervoor had gekregen leeg. Met de meer dan 11.000 landbouwbedrijven die in Gelderland zijn gevestigd zal er veel geld bij moeten als uitkoop van boerderijen een belangrijk onderdeel van de strategie wordt.
Ondertussen blijven de boeren in onduidelijkheid zitten. Conny van den Top, melk- en pluimveehouder in Lunteren, ziet in haar omgeving dat dit verduurzaming niet ten goede komt. “Heel veel boeren zetten wel kleine stappen. Maar als je niet weet wat er in de toekomst gaat gebeuren, ga je ook geen grote investeringen in je bedrijf doen.” De gemeente Ede herkent dit. Van Daalen: “Als gemeente zien wij dat boeren de uitdaging zien maar ook graag stappen willen zetten. Daar is wel een eerlijke, duidelijke en consistente overheid voor nodig.”
