Tekort aan passende woningen en zorgplekken leidt tot problemen in de daklozenopvang

Niet de zorg ontvangen die je nodig hebt, of zelfs op straat terechtkomen. Het kan mensen met ernstige (psychische) klachten in de Edese maatschappelijke opvang overkomen. Dit komt doordat de doorstroom naar beschermd wonen, de opvang waar mensen 24-uurs zorg kunnen krijgen, de afgelopen jaren gestagneerd is. Niet alleen in Ede is dit het geval. Duizenden mensen in Nederland staan op de wachtlijst voor een plek bij beschermd wonen. 

In Ede organiseert het Leger des Heils in opdracht van de gemeente de opvang voor dak-thuislozen, waar de maatschappelijke opvang en het beschermd wonen onder vallen. Dak-thuislozen komen vaak als eerste terecht in de maatschappelijke opvang. De bedoeling is dat ze daarna doorstromen naar een zelfstandige woning of een plek waar meer zorg is, zoals beschermd wonen. 

Bewoners mogen maximaal drie maanden in de maatschappelijke opvang blijven. Momenteel lukt dat niet door het gebrek aan doorstroommogelijkheden. Hoewel het de gemeente is die bepaalt wie een plek in de opvang krijgt, ligt het gebrek aan doorstroom niet alleen in haar handen. Er zijn onder andere lange wachtrijen bij de geestelijke gezondheidszorg (ggz) en andere zorginstellingen.

Het vastgelopen zorgsysteem leidt in Ede tot gevaarlijke situaties voor medewerkers en cliënten. Sommige cliënten van de opvang hebben meer zorg nodig dan ze kunnen krijgen, en medewerkers moeten extra zorg verlenen waartoe ze niet altijd bevoegd zijn. Zo trof een medewerker van het Leger des Heils door een tekort aan toezicht vorig jaar een bewoner aan met een overdosis.

Het tekort aan toezicht is in tegenspraak met de afspraken tussen de gemeente en het Leger des Heils. Er moet namelijk 24-uurs toezicht zijn bij de maatschappelijke opvang. Uit eerder onderzoek van Bureau Spotlight blijkt bovendien dat het gebrekkige toezicht bijdraagt aan het gevoel van onveiligheid onder medewerkers, bewoners en buren. 

Zowel de gemeente als de woordvoering van het Leger des Heils zeggen dat de zorgen van de medewerkers over (bewoners)veiligheid inmiddels zijn geadresseerd. Volgens de gemeente zijn er samenwerkingen met partners opgestart of geïntensiveerd om de veiligheid te kunnen waarborgen. Beide partijen geven aan dat er meerdere gezamenlijk overleggen geweest zijn. Het Leger des Heils zegt dat dit heeft geholpen om beschikbare werkuren dusdanig in te zetten dat de veiligheid van bewoners en de beschikbaarheid van begeleiding centraal staan. 

Uit door Bureau Spotlight opgevraagde documenten blijkt dat de gedane aanpassingen niet zonder slag of stoot tot stand kwamen. Na de publicatie van Bureau Spotlight in juni 2023 en gesprekken met de buren vraagt de gemeente het Leger des Heils om een verklaring voor het ontbreken van toezicht in de avonden en weekenden. De gemeente blijkt in de veronderstelling te zijn dat het toezicht wel goed geregeld is; ze ontving namelijk op verzoek in april 2023 een rooster van de organisatie waarin ook begeleidingsuren voor avonden en weekenden waren meegenomen. 

De publicatie leidt ook tot interne vragen aan de juridisch adviseur van de gemeente. “Dit jaar kwamen er signalen van de uitvoering (medewerkers van het Leger des Heils, red.) over escalaties en te weinig inzet”, staat in een interne mail over de situatie in de maatschappelijke opvang. “De vraag is of het Leger des Heils zich aan haar contractuele verplichtingen heeft gehouden. En als dat niet zo is, wat hiervan de gevolgen zijn.” In een reactie laat gemeente Ede weten dat dit, vanwege de inmiddels gezamenlijk gevonden oplossing, niet heeft geleid tot een contractuele heroverweging. 

Het gebrek aan doorstroom, en de problemen die daardoor ontstaan, blijven echter een bron van zorg. Deze risico’s waren door zowel het Leger des Heils als de gemeente al voorzien. Het Leger des Heils heeft bij de aanbesteding in 2021 aangegeven dat ze, indien nodig, niet voldoende zorg kunnen bieden aan bewoners van de maatschappelijke opvang als ze een zwaardere zorgvraag krijgen, die eigenlijk past bij beschermd wonen..  

De gemeente voorzag vooral een risico in het gebrek aan woningen, waardoor mensen vanuit de opvang niet kunnen doorstromen naar zelfstandig wonen. Nienke Boesveldt, onderzoeker Beschermd Wonen aan de Universiteit van Amsterdam, ziet hierin een mismatch tussen zorginstellingen en de woningcorporaties in gemeenten. “Er zijn geen woningen beschikbaar. Het zit muurvast.” Het realiseren van voldoende woningen is de verantwoordelijkheid van de gemeente zelf. 

Hoewel er al jaren lange wachtlijsten zijn bij zorgplekken, is dit de afgelopen twee jaar sterk toegenomen. In 2021 wordt namelijk de Wet langdurige zorg (Wlz) landelijk uitgebreid. Meer mensen kunnen hierdoor aanspraak maken op levenslange 24-uurs zorg, en een levenslange plek bij beschermd wonen.

Valente, de brancheorganisatie voor beschermd wonen en daklozenopvang, maakt zich in de politiek hard voor de problematiek binnen beschermd wonen en maatschappelijke opvang. Ze schrijven op 11 januari 2024 een brief naar het ministerie van Volksgezondheid, met onder andere de oproep om voldoende woningen te realiseren en te kijken naar de hulp voor mensen die momenteel geen passende plek hebben. In de Edese opvang blijft men zoeken naar mogelijkheden voor samenwerkingen met gemeente Ede, woningcorporaties en het zorgkantoor voor goede zorg-woonvoorzieningen. 

Uit de vrijgegeven communicatie blijkt ook dat de gemeente en het management van het Leger des Heils ongelukkig zijn met de media-aandacht. Uitingen van medewerkers in de artikelen van Bureau Spotlight zouden ‘een bom leggen onder de samenwerking met de gemeente’, stelt een manager van het Leger des Heils. In een mail aan alle medewerkers schrijft de organisatie: “Op verschillende niveaus, tot aan de wethouder toe, hebben gesprekken plaatsgevonden om de samenwerking te herstellen.”

Het Leger des Heils stuurt de medewerkers een brief waarin staat: “Vanaf nu moeten alle interviews & social media-uitingen eerst langs communicatie.”. En: “Vanuit de afdeling communicatie zal een vorm van mediatraining worden aangeboden aan de betrokkenen bij het artikel dat recent door Bureau Spotlight is geplaatst.

We blijven onderzoek doen naar de situatie in de maatschappelijke opvang. We houden in de gaten hoe de zorg voor dak-thuislozen is geregeld en hoe het is gesteld met de veiligheid van de bewoners en medewerkers van de maatschappelijke opvang. Wil jij hier nog iets over kwijt bij ons, dan horen wij dat graag.  Je kan mailen naar [email protected]