Vooruitstrevend in duurzaamheid of fout in ontwerp?

Maandagochtend 8.00 uur. Het is de eerste hittegolf van 2023 en op de Van Essenlaan in Veenendaal-Oost staat een lange rij auto’s. Verkeer uit de richting van Rhenen rijdt noodgedwongen langzaam de rotonde op die de Van Essenlaan met de Rondweg-Oost verbindt. Veel automobilisten geven daarbij auto’s vanuit Veenendaal-Oost de kans om in te voegen. Dat is op andere momenten nog best ingewikkeld. Bewoner Leonie Jonker vertelt: “De dag dat ons huis opgeleverd was, ben ik gelijk op die rotonde aangereden. Bij het schadebedrijf vertelden ze me wekelijks mensen te zien na een ongeluk op die specifieke plek.” Ze noemt de rotonde dan ook ‘bloedlink’.

“In de basis is Veenendaal-Oost op een duurzame wijze neergezet,” vertelt Jeroen Feskens, als ambtelijk opdrachtgever van de gemeente zeven jaar betrokken bij de ontwikkeling van de wijk. “Daarbij is bewust de keuze gemaakt om de auto niet de belangrijkste plek te geven, maar gelijkwaardig te maken aan de fiets.” De duurzame opzet is al terug te lezen in de eerste plannen voor de nieuwbouwwijk uit 1995. Op vroege tekeningen uit 2005 zie je dat er weinig doorgaande routes zijn voor auto’s, en dat er één weg komt die aansluit op de Rondweg-Oost. Andere ontsluitingen komen er niet, vanwege de veiligheid van fietsers en om sluipverkeer via deze routes te voorkomen. Voor de fietser legt de gemeente verschillende snelle fietsroutes aan.

Naast de fiets heeft ook openbaar vervoer een belangrijke rol in het ‘beperken van de automobiliteit’, staat in de vroege plannen. Er zijn ambities voor een busverbinding die de wijk doorkruist, en snel bij station Veenendaal-de Klomp kan zijn. Deze bus rijdt er tot op de dag van vandaag nog niet.

Tussen 2009 en 2013 rijdt er wel een buurtbus door de wijk. “Dat was, zeker voor die tijd, heel bijzonder”, vertelt Feskens. “Meestal zie je helaas dat eerst de wijk en de bewoners komen, en daarna de bus. Hier hebben we echt geprobeerd dat anders te doen.” De provincie Utrecht, verantwoordelijk voor het busvervoer, laat Bureau Spotlight weten dat de buurtbus is afgeschaft omdat er dagelijks gemiddeld 15 passagiers gebruik maakten van de 24 ritten. Eind 2013, bij het afschaffen van de bus, woonden een kwart van het huidige aantal bewoners in de wijk.

Na een petitie komt er in 2019 een nieuwe buslijn. Deze rijdt niet door, maar langs de wijk, met haltes op de Rondweg-Oost. Feskens: “Kwalitatief is dit niet de beste oplossing voor een busroute, je wilt eigenlijk dat deze door de wijk rijdt.”

Tijdens de maandagochtendspits stapt op de valreep één passagier in de bus richting Veenendaal-De Klomp. “Je staat met de bus vaak in de file, maar je haalt wel altijd de trein,” zegt de vrouw met meerdere volle katoenen tasjes aan haar schouders. Ietwat vertraagd rijdt de bus met het langzaam rijdend verkeer op de Rondweg-Oost mee richting het station. Vanaf Veenendaal-De Klomp rijdt de trein in de richting Arnhem en Nijmegen, en naar Utrecht en Amsterdam. Voor beide richtingen geldt zo’n 25 minuten overstaptijd van de bus op de trein. Bewoner Mariëlle Wolbrink vindt de bus daarom geen goede optie: “Ik ga echt niet een half uur of een uur staan wachten.”

Verantwoordelijk wethouder Engbert Stroobosscher gelooft dat een goede busverbinding helpt om het aantal autobewegingen in de wijk terug te brengen. “Met de provincie wordt al overleg gevoerd om de buslijn door Veenendaal-Oost te laten rijden. De huidige busverbinding over de Rondweg-Oost is hierin een eerste stap.”

De enkele ontsluiting in Buurtstede is extra pijnlijk omdat Groenpoort, het noordelijke deel van de wijk dat nog gebouwd moet worden, twee wegen de wijk uit krijgt. “In Groenpoort komen 1000 woningen, in ons deel zijn er meer dan 2000 woningen,” zegt Bob Kronenburg. Hij woont parallel aan de Van Essenlaan, en ziet dat de drukte tot gevaarlijke verkeerssituaties leidt: “Sommige automobilisten raken opgefokt. Die pakken de parallelweg bij mij voor de deur om een paar auto’s verder de Van Essenlaan weer op te rijden. Je wilt dan echt niet dat je kinderen net door de straat naar school fietsen.”

Volgens bewoner Peter Baardman klopt het bouwen van deze hoeveelheid woningen en slechts één toegangsweg in de basis gewoon niet: “Wat ik mis is dat de gemeente toegeeft dat er een fout is gemaakt bij het ontwerp van de wijk.” De gemeente zegt dat er van een ontwerpfout geen sprake is. Feskens: “Een wijk met 2200 woningen waarbij er één aansluiting is op een provinciale weg, is in principe een prima uitgangspunt. Maar dat neemt niet weg dat er nu in de praktijk inderdaad verkeersproblemen zijn.”

Bewoner Michel van Dijk vindt het ook een kwestie van perspectief: “Ik woonde voordat ik naar Veenendaal-Oost verhuisde in het Petenbos. Waar ik er eerder een half uur over deed om via de Rondweg Oost bij de A12 te komen, doe ik er nu een kwartier over. Dus in mijn beleving is dat een grote vooruitgang. Maar iemand die het nog helemaal niet gewend was, ervaart het als een kwartier vertraging. Het is maar net hoe je het bekijkt.” Ook denkt hij dat het voor veel bewoners best een optie is om de fiets of het openbaar vervoer te gebruiken. “Mensen pakken te makkelijk de auto en zijn niet altijd kritisch op hun eigen gedrag in dit verhaal, denk ik.”

Bureau Spotlight vroeg verschillende verkeersdeskundigen mee te kijken naar de situatie. Deze geven aan dat ze niet in één oogopslag een conclusie kunnen trekken. Er moet naar veel aspecten gekeken worden. Een simpele conclusie blijkt er niet te zijn.

Er zijn wel meerdere verkeersonderzoeken uit het verleden beschikbaar. In 2005 en in 2014 berekenen verkeersdeskundigen de verwachte verkeerssituatie in de toekomst. Hieruit blijkt dat al in 2005 is aangegeven dat de Rondweg-Oost op termijn te druk zou worden. En dat terwijl deze weg pas in 2008 is opgeleverd. Ook zonder de bouw van 3200 woningen in Veenendaal-Oost zou de Rondweg vandaag de dag vaststaan, is te lezen. Maar ook dat het daarom belangrijk is dat de route de wijk uit op een goede manier aansluit op de weg, om verdere verkeersproblemen te voorkomen.

De huidige aansluiting krijgt van bewoners veel kritiek. Kronenburg: “Je kunt deze wijk niet makkelijk uit, doordat je de rotonde bijna niet op komt”. In gesprek met Bureau Spotlight komen verschillende bewoners met opties voor verbeteringen: de één pleit voor een vrije directe rijstrook rechtsaf, de ander ziet kansen in een onderdoorgang voor auto’s die rechtdoor willen richting het centrum.

De gemeente erkent dat de aansluiting van de Van Essenlaan op de Rondweg-Oost niet goed is afgestemd op de drukte tijdens spitsmomenten. Feskens: “Een rotonde werkt goed als er van alle vier de kanten ongeveer evenveel verkeer aan komt rijden. Dat is bij deze rotonde niet zo. Door de ononderbroken stroom auto’s vanuit de Rhenense kant is er nu niet tussen te komen.”

De gemeente Veenendaal wil de aansluiting van de Van Essenlaan op de Rondweg-Oost graag aanpakken. Maar hiervoor is de gemeente afhankelijk van de provincie Utrecht. De Rondweg is namelijk een provinciale weg. Inmiddels ligt er een akkoord tussen de gemeente en provincie over het verbreden van de Rondweg.

Het is ook de provincie die – in samenspraak met de gemeente – bepaalt dat er vanuit Veenendaal-Oost maar één aansluiting mogelijk is naar de weg. De reden hiervoor is volgens Feskens logisch: “Een extra aansluiting zorgt alleen maar voor nieuwe congestie (opstopping, red.)”. Mobiliteitsdeskundige Tessa Leferink bevestigt dit: “Om minder filevorming te hebben wil je dat auto’s een zo constant mogelijke snelheid rijden. Komt er een extra aansluiting op een weg, dan moeten er meer automobilisten invoegen, en de auto’s die al op die weg rijden weer afremmen.”

Er zijn meerdere aansluitingen op de Rondweg-Oost die problemen geven, en dus besluit de provincie in 2017 verschillende aansluitingen en de verbreding van de weg in één project aan te pakken. Het project loopt flinke vertraging op. De provincie laat weten dat de lange besluitvorming komt ‘omdat het een bijzonder kostbaar en ingrijpend project is’. Het besluit  valt in 2019, in 2021 is duidelijk dat de stikstofproblematiek plannen verder naar achter schuift.

In een reactie laat wethouder Engbert Stroobosscher weten dat de gemeente ernaar streeft om in de afgesproken periode tussen 2024 en 2027 de verdere verbreding te realiseren, maar daarbij wel afhankelijk is van de mogelijkheden op het gebied van stikstof. Stroobosscher: “Ik realiseer me dat we daarmee het geduld van de inwoners op de proef stellen, maar achter de schermen blijven we druk uitoefenen om dit geregeld te krijgen.” Tegelijk met de verbreding zal ook de rotonde bij de Van Essenlaan worden aangepakt.

De manier van plannen voor mobiliteit zoals het in Veenendaal gebeurt, is vergelijkbaar met de rest van Nederland volgens Casper Stelling, strategisch adviseur mobiliteit en ruimte bij MuConsult. “De ruimtelijke ontwikkelopgave staat in Nederland meestal voorop. Zodra we die weten gaan we kijken naar hoe het staat met de mobiliteit. Het gebeurt dus heel vaak dat er later pas maatregelen worden genomen om bijvoorbeeld verkeersdoorstroom te verbeteren.”

Veenendaal-Oost is dan ook zeker niet de enige plek in Nederland waar de bewoners van een nieuwbouwwijk regelmatig filerijden op korte afstand van hun huis. Dit is bijvoorbeeld ook het geval in de wijk Duingeest in Monster. Maatregelen die de doorstroming voor de auto verbeteren worden steeds minder vaak genomen, zegt Stelling: “Dat er meer huizen komen in Nederland is heel erg belangrijk. We willen allemaal dat onze kinderen straks ook een plek hebben om te wonen. Maar de ruimte voor het verder volbouwen van Nederland is erg beperkt. Dat betekent dat de overheid een beleidskeuze moet maken: leg je de prioriteit op woningbouw, of op een beperking van de verkeersdrukte? We lopen gewoon tegen de grenzen van ons verkeersnet aan. Dit betekent uiteindelijk dat we meer huizen moeten bouwen met minder extra autobezit.”

Volgende week in deel 2: Is er een oplossing mogelijk voor de verkeersproblematiek in Veenendaal-Oost?