“Ik moest testjes doen bij de arbo-arts om te beoordelen of ik niet fraudeerde”

Elke maand opent de Winkel zonder Kassa haar deuren in Ede-Zuid. Hier kunnen mensen die niet rondkomen gratis boodschappen doen. Winkel zonder Kassa ondersteunt momenteel meer dan 45 gezinnen. Gertine Schut is mede-oprichter en begrijpt wel dat mensen bij haar terechtkomen in plaats van bij formele instanties. “Voor aanvragen moet je met je billen bloot, ze willen alles van je weten. Hoe is je thuissituatie? Hoe gaat het met je kinderen? Veel mensen willen dit niet meer, dat constante gecheck of het allemaal wel klopt en jezelf moeten bewijzen. Bij ons hoeven mensen geen lijstjes in te vullen om te controleren waar ze recht op hebben, de hulp is daarmee toegankelijker.” 

Mensen die moeilijk rondkomen staan het meest open voor hulp van informele organisaties, gemeenten en familie, zo blijkt uit recent onderzoek van I&O Research. Informele hulpverlening is alle zorg die niet vanuit een beroep wordt verleend en waar geen loon tegenover staat. Bijvoorbeeld mantelzorgers, kerken, sociaal netwerk, vrijwilligers en burgerinitiatieven. Nederlanders met geldzorgen staan minder open voor hulp vanuit de werkgever, persoonlijke contacten of onbekenden. Schaamte en het niet weten waar terecht te kunnen voor steun spelen een rol bij het vragen om hulp. Daarnaast vormen wantrouwen en angst om geld weer terug te moeten betalen een grote drempel om hulp bij de overheid te zoeken. Dit is toegenomen vanwege het Toeslagenschandaal.

Dat je voor hulp of een aanvraag veel moet doen heeft ook Ingrid* (50) uit Bennekom ervaren. Ze heeft na een lange weg onlangs de diagnose Myasthenia Gravis gekregen, een aandoening die spieren verzwakt. Hierdoor komt ze nu in aanmerking voor de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA), een uitkering die Nederlanders ontvangen als ze een lange tijd niet (volledig of gedeeltelijk) kunnen werken door ziekte. Ingrid denkt dat haar diagnose ervoor heeft gezorgd dat ze serieus werd genomen door de ambtenaar. Maar dat is ook weleens anders geweest, vertelt ze: “In het verleden heb ik me geregeld vernederd gevoeld, omdat ambtenaren van de Belastingdienst of gemeente zo minachtend naar mij deden. Die gesprekken waren afschuwelijk.” Ze vertelt over testjes bij de Arbo-arts, “om te beoordelen of ik niet fraudeer. 

Naast Winkel zonder Kassa zijn er nog minstens 63 andere informele hulporganisaties in Ede en Veenendaal die zich inzetten voor armoedebestrijding. Waarschijnlijk zijn dit er nog veel meer, maar een volledig beeld ontbreekt. Bureau Spotlight stuurde 64 informele hulporganisaties in Ede en Veenendaal een vragenlijst toe, waar achttien organisaties aan deelnamen. Al deze organisaties geven aan dat het aantal hulpvragen het afgelopen jaar gelijk is gebleven of is toegenomen. Daarnaast leunen ze vrijwel allemaal op de inzet van vrijwilligers, soms zijn er wel meer dan honderd vrijwilligers bij een organisatie aangesloten. En enkele organisaties helpen ruim 700 gezinnen. Van alle organisaties die aan onze vragenlijst deelnamen, ontvangt 47,1 procent subsidie van een overheidsinstelling. De overige organisaties zijn voornamelijk afhankelijk van donaties van betrokken inwoners. Dit is met name van toepassing op kerken, die verreweg het beste in de regio zijn vertegenwoordigd, namelijk 46,7 procent. Inwoners van Ede en Veenendaal die niet genoeg inkomen hebben om rond te komen, kunnen bij de gemeente terecht voor (financiële) steun. Deze gemeenten hebben samen 26 inkomensregelingen waarvoor in 2023 €13 miljoen beschikbaar is gesteld. 

Dat de inkomensondersteuning in Nederland ingewikkeld is en dat mensen hierin vastlopen wordt steeds meer zichtbaar, laat ook het onderzoek van econoom Anna Custers zien. Het afgelopen decennium zijn 27 inkomensondersteunende maatregelingen opgebouwd.

Maar het aantal inkomensregelingen dat beschikbaar is, is niet altijd bekend bij de mensen die er aanspraak op kunnen maken. Ook liggen de administratieve lasten voor iemand die in de bijstand ligt, ontzettend hoog, legt Custers uit. Een gemiddeld persoon in de bijstand heet nu met zo’n achtien instanties te maken voordat diegene krijgt waar je recht op hebt. 

Schut ziet mogelijkheid om meer samen te werken met formele hulpverlening. “Doordat wij naast de mensen gaan staan en niet vanuit wantrouwen, maar vanuit vertrouwen werken, kunnen wij een koppeling maken richting formele hulpverlening.”

*De volledige naam is bij de redactie bekend.