De relatie tussen stichting Taubah en de gemeente Veenendaal is ‘op scherp gesteld’. Niet alleen het feit dat Veenendaal in 2018 een geheim onderzoek laat doen naar de stichting, maar ook ‘de houding van de gemeente’ sinds dit bekend is, is bij Taubah in het verkeerde keelgat geschoten. De stichting functioneert als moskee maar organiseert daarnaast onder andere ook activiteiten en lessen voor jongeren. Bilal Riani, bestuurslid van de stichting, voelt zich door de gemeente niet serieus genomen. “Je bent toch burgemeester voor iedereen? Wij zien het tegendeel.”
Twee weken geleden maakt Veenendaal het eindrapport van het onderzoek deels openbaar, op verzoek van een burger. De gemeente wijst dit verzoek eerst af, maar moest het document na een bezwaarprocedure toch openbaar maken. Dit proces duurde twee jaar – en leverde een vrijgegeven rapport op waarin veel informatie onleesbaar is gemaakt. Het document is een analyse die gaat over islamitische organisaties, veelal moskeeën, in Veenendaal.
Bijna acht van de elf pagina’s over Taubah zijn door de gemeente ‘zwartgelakt’; wat hier staat blijft dus onbekend.
De analyse werd opgesteld door onderzoeksbureau Nuance Training en Advies (NTA) met als doel radicalisering in beeld te brengen. Het is gericht op organisaties die het salafisme volgen, een specifieke islamitische stroming. NTA combineert in het document openbare informatie, interviews met gemeenschapsleden en experts, en observaties van bijeenkomsten.
Bijna tweeënhalf jaar probeert Riani antwoord te krijgen op vragen die hij heeft, en volledige inzage te krijgen in de resultaten van het onderzoek. “Mijn cliënt heeft op zoveel manieren geprobeerd meer transparantie te krijgen over het onderzoek en de resultaten. Maar de gemeente heeft zich gewoon onwelwillend opgesteld”, zegt Elsa van de Loo, advocaat bij PILP die, samen met advocaat Paul Tjiam van Simmons & Simmons, de stichting vertegenwoordigt. Van de Loo stelt dat Taubah hierdoor niet anders kan dan naar de rechter stappen.
De gemeente Veenendaal geeft aan zich niet te herkennen in het beeld dat ze zich onwelwillend heeft opgesteld, maar wil verder geen uitspraken doen in afwachting van de rechtszaak. Wel stelt de gemeente dat ze zorgvuldig is in haar afweging over welke informatie ze vrijgeeft. Redenen voor geheimhouding zijn privacy van de mensen die genoemd worden in het document en de veiligheid van bronnen uit het onderzoek. De zitting is aankomende vrijdag, en gaat er voornamelijk over of de stichting en haar advocaten volledige inzage krijgen in de onderzoeksresultaten.
Zwartgelakt
Voor stichting Taubah is hetgeen de gemeente recent vrijgaf niet voldoende. “We kunnen nu alleen datgene inzien waarvan de gemeente heeft besloten dat het openbaar mag worden. Daarmee weten we nog steeds niet wat er allemaal over ons geschreven staat”, aldus Riani. Volgens advocaat Van de Loo is deze inzage belangrijk voor haar cliënt: “We weten dat er schadelijke dingen in het rapport staan over de stichting, maar daar hebben ze zich niet tegen kunnen verdedigen.” De NRC-publicatie uit 2021 stelt dat Taubah er in het onderzoek ‘beroerd’ vanaf komt. Zo suggereren de onderzoekers van NTA in het rapport dat de stichting jongeren zou voorbereiden op de jihadistische strijd.
Taubah komt veruit het meest naar voren in de vrijgegeven analyse; een kwart gaat over de stichting. Dit zijn elf pagina’s. De andere genoemde organisaties komen vaak in één à twee pagina’s aan bod. Bijna acht van de elf pagina’s over Taubah zijn door de gemeente ‘zwartgelakt’; wat hier staat blijft dus onbekend. De gemeente laat weten dat deze stukken zijn zwartgelakt omdat er nog geheimhouding op rust.
Roep om transparantie
Veenendaal is niet de enige gemeente die opdracht gaf tot onderzoek. De landelijke krant NRC, die het nieuws van de geheime onderzoeken eind 2021 bracht, onthulde dat NTA door een tiental Nederlandse gemeenten was ingehuurd om een analyse te maken.
De onthullingen van het NRC zorgden voor ophef in de tien Nederlandse gemeenten. Er volgden spoeddebatten en raadsvragen. De burgemeesters van Ede, Zoetermeer, Almere en Leidschendam-Voorburg maakten excuses. Veenendaal bood alleen excuses aan ‘voor alle onrust die rondom het onderzoek en (berichtgeving over) het NTA-rapport is ontstaan’.
In vrijwel alle gemeenten werd door lokale politieke partijen en door de organisaties die bij naam genoemd werden in het NRC artikel, gevraagd om transparantie. Zo stelde Charifa El Kaddouri, fractievoorzitter van de partij EdeNU, dat er weinig bekend was over de onderzoeksresultaten. “Daarom moet er snel duidelijkheid komen om de gevoelens van onveiligheid onder de Edese moslimgemeenschap tegen te gaan”, zei El Kaddouri.
De meeste gemeenten gaven geen of beperkt gehoor aan de oproep tot transparantie. De meest genoemde reden hiervoor is dat NTA de mensen die ze interviewde anonimiteit beloofde. Want, zo stellen de gemeenten: ook al staan de namen van deze mensen niet in de rapporten, met het openbaren van de informatie zou het misschien mogelijk zijn deze personen te herleiden.
Andere aanpak
Twee gemeenten waar onderzoek plaatsvond, gooiden het over een andere boeg. Zowel Leidschendam-Voorburg als Zoetermeer informeerden, voor zover deze te achterhalen waren, de mensen die met naam en toenaam in de analyses staan. In Leidschendam-Voorburg kregen op deze wijze 40 mensen te horen onderdeel te zijn geweest van het onderzoek.
Wat er nu gebeurt, is mensen met een kluitje het riet insturen.
Martijn de Koning
Beide gemeenten boden deze betrokkenen ook inzage aan: zij mochten lezen wat er over hen in de analyses geschreven stond. Want: “de AVG [privacywetgeving; algemene verordening gegevensverwerking, red.] is hierin helder dat personen waarover onterecht informatie is verzameld, dit mogen inzien”, laat de woordvoerder van Leidschendam-Voorburg weten.
Ook landelijk wordt deze aanpak gevolgd. Afgelopen najaar maakte minister Karin van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in de nasleep van de NTA-affaire bekend dat ook haar ministerie onderzoeken had laten uitvoeren in het kader van radicalisering. Hoewel de minister in het najaar stelde niet alle betrokkenen proactief te willen gaan informeren, kwam ze hier op terug na een gesprek met de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), de toezichthoudende organisatie op privacy. De AP is een onderzoek gestart naar het handelen van het ministerie.
Minachting
Gevraagd naar de openheid van Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg en de plannen van het ministerie, laat Veenendaal weten dat het volledig vrijgeven van het rapport niet kan. ‘Omdat het erg benadelend zou kunnen werken als deze openbaar gemaakt zouden worden en er bovendien veiligheidsrisico’s aan zouden kunnen kleven.’ De gemeente doelt hiermee net als de meeste andere gemeenten op de geïnterviewde bronnen, maar verwijst ook naar risico’s voor de gemeente. Op de vraag waarom de aanpak zoals die in de twee genoemde gemeenten geen optie is in Veenendaal, gaat de gemeente niet expliciet in.
Martijn de Koning, onderzoeker en universitair hoofddocent Islam, politiek en samenleving bij de Radboud Universiteit, is van mening dat Veenendaal de situatie met deze houding alleen maar erger maakt. “Eigenlijk zegt de gemeente: we hebben jullie in strijd met de privacyregels onderzocht vanwege de veiligheid, maar nu beroepen we ons op de privacyregels en veiligheid om daarover geen openheid te geven. Dan is de deur natuurlijk hermetisch dicht”, aldus De Koning. Hij volgt het dossier al lange tijd en heeft contacten binnen de onderzochte moslimgemeenschappen.
De Koning ziet geen reden voor Veenendaal om mensen niet pro-actief, individueel en vertrouwelijk inzage te geven in de delen van de analyse die over hen gaan. “Dat zou al veel kou uit de lucht halen, bij heel veel mensen”, zegt hij. “Het is ongetwijfeld best lastig voor een gemeente om hier transparant over te zijn, omdat er hoe dan ook privacyzaken spelen. Maar wat er nu gebeurt, is mensen met een kluitje het riet insturen, en eigenlijk gewoon minachting naar de burger.” Veenendaal vindt dat De Koning met deze opmerking voorbij gaat aan de redenen waarom ze delen van het rapport niet openbaar maakt.
Advocaat Van de Loo wil op het punt van inzage vooral iets rechtzetten: “Van ons hoeft het rapport niet op straat komen te liggen, en voor iedereen toegankelijk te zijn. Wat wij willen is dat onze cliënt, waar een groot onderdeel van het onderzoek over gaat, het rapport krijgt, kan lezen, en zich kan verweren tegen wat erin staat geschreven.” Op vragen over of de informatie in de analyse geverifieerd is, en of de gemeente begrijpt dat stichting Taubah ook daarom volledige inzage wil, laat de gemeente weten dat de resultaten van de analyse al jaren niet meer gebruikt worden.
De rechtszaak
Volgens Van de Loo is de beslissing om naar de rechter te stappen niet lichtelijk genomen door stichting Taubah. “Je bent als kleine moskee aan het procederen tegen een gemeente van wie je voor van alles afhankelijk bent; je vergunning, veiligheid, noem maar op. Deze stap is echt een laatste middel geweest naar aanleiding van de houding van de gemeente”, zegt Van De Loo.
De Koning vindt de strijdbaarheid van stichting Taubah opmerkelijk. “Ik zie dat veel islamitische organisaties niet meer zo strijdbaar zijn. Ze zijn moe, omdat ze vragen om opheldering en genoegdoening, maar tegen een muur aanlopen bij de overheid.” Hij stelt dat moslims in Nederland vaak tegen het wantrouwen van de overheid aanlopen, niet alleen in deze zaak. “De laatste jaren komen er telkens weer zaken naar boven waaruit blijkt dat moskeeën en moslims in het bijzonder gediscrimineerd zijn, zoals bij de toeslagenaffaire en controles door banken.”
Aankomende vrijdag is het startschot van de rechtszaak. De rechter kijkt dan alleen naar de vraag over inzage in de documenten. Van de Loo verwacht over ongeveer zes weken uitspraak. Naar verwachting volgt later dit jaar het tweede deel van deze rechtszaak. Dan buigt voor de eerste keer een rechter zich over de vraag of de gemeente Veenendaal het onderzoek überhaupt wel had mogen laten uitvoeren.
Onderzoeksverantwoording
Bureau Spotlight zocht uit welke acties Veenendaal en de andere negen gemeenten ondernamen nadat bekend werd dat zij in het geheim onderzoek hadden laten uitvoeren naar moskeeën. Hiervoor raadpleegde Bureau Spotlight openbare documenten en krantenartikelen en verzond een vragenlijst aan de gemeenten. Acht van de negen gemeenten beantwoordden deze vragenlijst.
Deze publicatie kwam mede tot stand door financiële steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (www.fondsbjp.nl). Bureau Spotlight is een onafhankelijke onderzoeksredactie in de Gelderse Vallei.