Arkadiusz en Nikola, twee jonge Polen, wonen samen in een kleine studio aan het Zuidplein in Ede. Ze kwamen naar Nederland om tijdelijk te werken als orderpickers bij Hema. “Het werk is voor een paar maanden,” vertelt Arkadiusz. “Het werk is zwaar en de dagen lang.” 

Roza, ook een Poolse arbeidsmigrant, woonde vier weken met haar man in het pand. Maar toen ze ziek werd en haar baan verloor, gaf het uitzendbureau hen 24 uur om hun spullen te pakken en de woning te verlaten. Zonder alternatief belandden Roza en haar man op straat. Wat volgde waren weken in de nachtopvang en nachten op geïmproviseerde slaapplekken.

De, merendeels Poolse, arbeidsmigranten wonen in het oude Besam-fabriekspand, dat eigenaar DVG Projecten in 2018 ombouwde tot een complex met 43 sociale huurwoningen. Bureau Spotlight beschreef in 2024 hoe de eigenaar probeerde sociale huurders in deze appartementen te laten vertrekken. Nu blijkt dat een groot deel van deze studio’s bewoond wordt door arbeidsmigranten.

De reis van veel arbeidsmigranten begint met een belofte. Op de website van Flexspecialisten – het (voormalige) uitzendbureau van Arkadiusz, Nikola en Roza en de andere arbeidsmigranten in het pand – staat bijvoorbeeld het verhaal van Cristina, een arbeidsmigrant die via het uitzendbureau in Nederland werkt. Het verhaal benadrukt de aantrekkelijke kanten van het werk: stabiliteit, goede begeleiding en een veilige omgeving. Cristina vertelt hoe ze door Flexspecialisten naar Nederland kwam om in een dynamische omgeving te werken, waarbij alles tot in de puntjes geregeld leek te zijn.

Maar volgens Erik Pentenga, sectorbestuurder Flex bij de FNV, schetsen deze advertenties een te rooskleurig en misleidend beeld. “In de praktijk zien we vaak dat mensen worden geworven met de belofte van 40 uur werk per week, een goed salaris en een nette woonruimte,” zegt Pentenga. “Maar zodra ze hier aankomen, blijkt de realiteit anders. Het werk is onzeker, de woonomstandigheden zijn slecht, en werk en huisvesting zijn vaak onlosmakelijk met elkaar verbonden.”

Werk en huisvesting zijn ook voor de arbeidsmigranten aan het Zuidplein nauw verbonden. De huur die de arbeidsmigranten betalen, wordt automatisch ingehouden van hun loon, waardoor de migranten afhankelijk blijven van het uitzendbureau. “Als het werk bij Hema ophoudt, zoekt Flexspecialisten ander werk voor ons,” zegt Arkadiusz. “Maar als dat niet lukt, moeten we de woning verlaten.”

Dat werkt zo: bij aankomst in Nederland tekenen de arbeidsmigranten een contract voor hun werk bij het uitzendbureau Flexspecialisten, en voor hun woonruimte bij Factram. Dit lijken twee aparte bedrijven, maar wie wat dieper graaft, ontdekt al snel dat zij beide onderdeel zijn van een grotere constructie van verschillende B.V.’s die worden bestuurd door dezelfde persoon, Tom Sijpestijn. Op papier lijken de contracten voor werken en wonen van de migranten niet verbonden, maar in de praktijk zijn zij dit wel.

De instabiele woonomstandigheden zorgen voor constante onzekerheid. “Soms horen we pas een dag van tevoren dat we moeten verhuizen,” vertelt Nikola.

Dit staat haaks op de Wet goed verhuurderschap, die in 2023 is ingevoerd om huurders te beschermen tegen misstanden. Deze wet stelt dat huurcontracten niet afhankelijk mogen zijn van arbeidsovereenkomsten.Gemeenten kunnen door deze wet verhuurders verplichten een vergunning aan te vragen om te kunnen verhuren aan arbeidsmigranten. Daarmee kunnen ze ook eisen stellen aan bijvoorbeeld de minimale kwaliteit van woningen en het aantal bewoners per ruimte. Maar volgens Pentenga wordt deze mogelijkheid nauwelijks benut. “Alleen steden als Den Haag en Rotterdam doen dat. In andere gemeenten gebeurt er weinig, vaak omdat ze niet genoeg mensen of kennis hebben om hierop te handhaven.”

In veel gemeenten is er dus nauwelijks controle op de naleving van wet- en regelgeving rondom de huisvesting van arbeidsmigranten. Erik Pentenga van de FNV legt uit hoe dit migranten in een kwetsbare positie brengt: “Het creëert een enorme afhankelijkheid van de arbeidsmigrant ten opzichte van hun werkgever, die het onmogelijk maakt om ander werk te zoeken zonder tegelijkertijd ook een nieuw onderkomen te regelen.”

De Woonbond, een belangenorganisatie voor huurders, benadrukt ook dat arbeidsmigranten kwetsbaar zijn. “Ze hebben vaak minder kennis van hun rechten en zijn afhankelijk van hun werkgever, die ook hun verhuurder is,” zegt Mathijs ten Broeke, woordvoerder van de Woonbond. “Verhuurders hebben hierdoor een machtspositie en kunnen extra kosten in rekening brengen of dreigen met verlies van huisvesting. Dat maakt het voordeliger voor eigenaren als DVG om aan arbeidsmigranten te verhuren in plaats van aan sociale huurders.”

De arbeidsmigranten waarmee Bureau Spotlight sprak – bijna allemaal tussen de 19 en 22 jaar – delen de studio’s aan het Zuidplein met zijn tweeën. Hiervoor betalen zij ieder €126 per week, wat neerkomt op €252 per studio. Dat betekent een maandelijkse huur van €1.091 per studio, fors meer dan de maximale kale huurprijs van een sociale huurwoning (€879,66 in 2024). 

Al langere tijd wonen er arbeidsmigranten in het pand, maar het afgelopen jaar zijn dit er een stuk meer geworden. Vorig jaar verlieten diverse sociale huurders hun woningen, nadat zij te horen kregen dat ze binnen enkele maanden moesten vertrekken in verband met een grootschalige renovatie vanwege wateroverlast. Compensatie of vervangende woonruimte werd deze huurders niet aangeboden, hoewel dat wettelijk wel verplicht is.

“Het lijkt erop dat de eigenaar bewoners bewust onder druk zet om zelf te vertrekken,” zei Ten Broeke hierover destijds. “Als huurders zelf opzeggen, verliezen ze hun rechten. Ze hebben dan geen recht op een vergoeding of een nieuwe woning.” Bewoners die achterbleven, vertellen dat de beloofde renovaties nooit zijn uitgevoerd. Wat overbleef, waren vochtige woningen met lekkages en slecht onderhouden gemeenschappelijke ruimtes.

De studio’s aan het Zuidplein hebben eigen voorzieningen zoals een keuken en badkamer en worden daardoor als zelfstandige woningen beschouwd. Toch wijkt de praktijk af: in plaats van één huurcontract per studio, krijgen de twee bewoners ieder een apart contract. Volgens Ten Broeke van de Woonbond is dit een bewuste constructie. “Zo kan de verhuurder de huurprijs kunstmatig opdrijven en meer verdienen aan een woning.”

Daarnaast spelen de regels rond sociale huurwoningen een belangrijke rol. Volgens de gemeente zijn de woningen bedoeld als sociale huurwoningen. Deze zijn gebonden aan inkomensgrenzen om beschikbaar te blijven voor mensen met lagere inkomens. Als twee bewoners een studio delen, kan hun gezamenlijke inkomen deze grens overschrijden. “Daarop zou de gemeente kunnen handhaven,” stelt Ten Broeke.

Het is onduidelijk of de €126 per week die de bewoners betalen inclusief of exclusief servicekosten is. Omdat dit bedrag direct van hun loon wordt ingehouden, lijkt het inclusief servicekosten te zijn. Het blijft echter onduidelijk welk deel van de €126 aan servicekosten wordt gerekend, en of deze in verhouding staan tot de geboden voorzieningen en een appartement van maximaal 42m².

Of DVG Projecten beschikt over de vereiste vergunningen voor het verhuren van de woningen aan arbeidsmigranten op de wijze waarop dit nu gebeurt is onduidelijk. Op meerdere verzoeken van Bureau Spotlight over de gemaakte afspraken met de gemeente Ede weigert DVG in te gaan. Ook de gemeente geeft geen inzicht in de afspraken of de handhaving van het bestemmingsplan. Een woordvoerder liet enkel weten dat het verhuren van sociale huurwoningen aan arbeidsmigranten is toegestaan, zonder verdere toelichting te geven over hoe wordt gecontroleerd of de regels daadwerkelijk worden nageleefd.

Maar volgens de Woonbond is het probleem dat in de meeste gemeenten handhavers alleen in actie komen na een klacht. “Proactieve controles op of sociale huurwoningen worden gebruikt volgens de regels, zijn zeldzaam,” zegt Ten Broeke van de Woonbond. “Gemeenten hebben vaak te weinig capaciteit om te handhaven en geven zelf aan dat het budget hiervoor niet toereikend is. Toch zouden minimaal steekproeven een basisvereiste moeten zijn, anders blijft het risico op misstanden groot.”

In 2018 ontdekte de Omgevingsdienst een misstand tijdens een controle in het pand. Een kelder waarin elf arbeidsmigranten onder erbarmelijke omstandigheden woonden, werd ontruimd. Flexspecialisten ontkende op de hoogte te zijn van de situatie, maar plattegronden in bezit van Bureau Spotlight laten zien dat de kelder duidelijk was ingericht voor bewoning.

Volgens Pentenga van het FNV speelt de gemeente een belangrijke rol, maar de wetgeving is niet consistent, wat de situatie moeilijk maakt. “Gemeenten kunnen zelf bepalen welke regels ze hanteren. Er is geen uniforme landelijke wetgeving.”

De verantwoordelijkheid voor een veilige huisvesting voor de arbeidsmigranten ligt niet alleen bij de gemeente, maar ook bij verhuurders en uitzendbureaus die de huisvesting regelen. Pentenga: “De normen van de Stichting Normering Flexwonen (SNF) kunnen als richtlijn dienen, maar zijn niet verplicht. Dit maakt handhaving moeilijk.”

Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Fonds Bijzondere Journalistiek Projecten.